Σαπφώ (περ. 630 - 570 π.Χ.)

Η Σαπφώ, (αιολική διάλεκτος Ψαπφώ, (~ 630 - 570 π.Χ.), ήταν Eλληνίδα λυρική ποιήτρια από τη Λέσβο, ιδιαίτερα γνωστή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα για τα ποιήματά της. Η Σαπφώ έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου). Η ποίησή της δονείται από αυθορμητισμό και έντονα αισθήματα. Αρκετοί από τους στίχους της μαρτυρούν έντονο ερωτισμό και λυρισμό. Από τα ποιήματά της, που συνέλεξαν οι Αλεξανδρινοί και δημοσίευσαν σε βιβλία, τα πιο διάσημα ήταν οι Ύμνοι και τα Επιθαλάμια. Ίσως κανένας άλλος λογοτέχνης δεν μπορεί να συγκριθεί με τη Σαπφώ στην ομορφιά της σκέψης, στον μελωδικό της στίχο και στην ένταση των αισθημάτων της. Εκτός από μικρά αποσπάσματα, έχουν διασωθεί ολόκληρα μόνο ένας Ύμνος στην Αφροδίτη («Ποικιλόθρον' αθάνατ' Αφρόδιτα»), η Ωδή «Ότωι τις έραται» και ένα αναφερόμενο στο μύθο της Ηούς (Αυγής) και του Τιθωνού. Τρία επιγράμματα με το όνομα της Σαπφούς, από τον Στέφανο του Μελέαγρου, υπάρχουν στην Παλατινή Ανθολογία, εντονότατα αμφισβητούμενα.

Για τη ζωή της ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά. Είναι πιθανό ότι γεννήθηκε στην Ερεσό της Λέσβου. Ήταν σύγχρονη του Αλκαίου και του Πιττακού. Πατέρας της αναφέρεται ο Σκαμανδρώνυμος και μητέρα της η Κλεΐς. Είχε επίσης τρεις αδελφούς, τον Λάριχο, τον Χάραξο και τον Ευρύγιο. Ο φιλόσοφος Μάξιμος ο Τύριος (β΄ μισό του 2ου μ.Χ. αι.), την περιγράφει ως μικρόσωμη και μελαχρινή. Σύμφωνα με το βυζαντινό λεξικό της Σούδας, πιθανότατα παντρεύτηκε έναν πλούσιο από την Άνδρο, τον Κερκύλα, με τον οποίο απέκτησε μια κόρη, που ονομάστηκε κι αυτή Κλεΐδα σύμφωνα με το έθιμο της εποχής. Λόγω πολιτικών αναταραχών στη Λέσβο που οδήγησαν την αριστοκρατία του νησιού σε εξορία, η Σαπφώ κατέφυγε προσωρινά στη Σικελία. Αργότερα, μετά την κατάλυση της τυραννίας του Πιττακού, γύρισε στη Μυτιλήνη, συγκέντρωσε γύρω της νεαρές όμορφες φίλες από την αριστοκρατία του νησιού και των μικρασιατικών πόλεων, για να τους διδάξει τις τέχνες της μουσικής και της ποίησης, στην υπηρεσία της Αφροδίτης και των Μουσών. Αυτή η σχέση, που ήταν εμπνευσμένη από θρησκευτικές ιδέες, δεν ήταν κάτι που έκανε πρώτη η Σαπφώ. Μαρτυρείται ότι και άλλες γυναίκες της εποχής διατηρούσαν τέτοιου είδους ωδεία. Όμως η σχέση της Σαπφούς με τις μαθήτριές της θεωρήθηκε αργότερα απρεπής, επειδή είχε και ερωτικές διαστάσεις και γι' αυτό έμεινε στην ιστορία ως «λεσβιακός έρως». Ένας μεταγενέστερος θρύλος λέει ότι η Σαπφώ, λόγω του ανεκπλήρωτου έρωτά της για τον όμορφο νέο Φάωνα, που την απέρριψε και την εγκατέλειψε, έπεσε από τα βράχια της Λευκάδας στη θάλασσα. Δεν είναι όμως γνωστό, αν υπήρξε καν πρόσωπο με αυτό το όνομα ή αν πρόκειται για θρύλο. Πιθανότατα πρόκειται για παρερμηνεία κάποιου ποιήματός της, όπου η Σαπφώ εξυμνεί την ομορφιά του Φάωνα, ακόλουθου της Αφροδίτης

Ο Πλάτων την ονομάζει «σοφή» και «δέκατη Μούσα», ο Ανακρέων «ηδυμελή», ο Λουκιανός «μελιxρόν αύχημα Λεσβίων» οι Ιουλιανός και Αντίπατρος «θηλυκό Όμηρο» και «τιμή Λεσβίων γυναικών», ενώ ο Στράβων «θαυμαστόν τέρας». Ο Οράτιος στη 2η ωδή του μας λέει ότι ακόμα και οι νεκροί στον κάτω κόσμο ακούν τα τραγούδια της με θαυμασμό σε ιερή σιγή. Μετά τον θάνατό της στην πατρίδα της Λέσβο έκοψαν νόμισμα με τη μορφή της. Στις Συρακούσες και στην Πέργαμο στήθηκαν αγάλματά της, ενώ στις Συρακούσες κατασκευάστηκε και ένα κενοτάφιο σε ανάμνησή της. Σε μεταγενέστερη όμως εποχή, οι Αττικοί κωμωδιογράφοι τη δυσφήμησαν για ομοφυλοφιλικές τάσεις (εξ ου και ο όρος λεσβία). Μολονότι κανένας από τους συγγραφείς δεν αναφέρει κάτι σχετικό μέχρι την εποχή του Αριστοτέλη, οι κρίσεις αυτές για τη Σαπφώ επικράτησαν. Μάλιστα αναφέρεται ότι η Σαπφώ είχε ερωτευθεί την Ατθίδα, την Τελέσιππα και τη Μεγάρα. Σύγχρονοί μελετητές όπως ο Μίνλερ εκφράζουν αμφιβολίες για το αν η Σαπφώ ήταν όντως λεσβία, έγραψε βιβλίο για να αποκαταστήσει την φήμη της Σαπφούς η οποία και ηυτοκτόνησε χάρις τον έρωτα της για ένα άνδρα.

 Ποιήματα της Σαπφούς σε μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη
http://poihsh-logotexnia.blogspot.com/2012/05/blog-post_7081.html

http://niovilontou.pblogs.gr/2009/08/sapfw-poihmata-me-metafrash-toy-odyssea-elyth.html

ΕΠIΘAΛAMIO THΣ ΣAΠΦOYΣ
https://www.youtube.com/watch?v=5sZMUReQqxs
Εκτέλεση: Πέτρος Χαμπούρης

...ἴψοι δἡ τὁ μἐλαθρoν, ὑμἠναoν, ἁἐρρετε, τἐκτoνες ἄνδρες· ὑμἠναoν, γάμβρoς εἱς ἐρχεται ἶσoς Ἄρευι, ὑμἠναoν, ἄνδρoς μεγάλω πoλυ μἐσδων. ὑμἠναoν.

Κέλομαί σε Γογγύλα

https://www.youtube.com/watch?v=niQOZVLxTyk

Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Εκτέλεση: Φλέρη Νταντωνάκη

Κέλομαί σε Γογγύλα πέφανθι λάβοϊσά μα, γλακτίν αν σε δηύτε πόθος αμφιπόταταϊ., ταν καλάν α γαρ κατάγωγις αυτά, απτόαισ' ιδοϊσαν, εγώ δε χαίρω, και γαρ αύτα δη τόδε μέμφεταί σοι Κυπρογένηα.

Σε φωνάζω Γογγύλα, Φανερώσου πάλι κοντά μου, Το χιτώνα τον άσπρο σαν το γάλα όταν φοράς,  νά 'ξερες τους πόθους που σε τριγυρίζουν, όμορφη, και πώς χαίρομαι που δεν είμαι εγώ,  μα η ίδια η Αφροδίτη που σε μαλώνει.

 (Μετ. Οδυσσέα Ελύτη)

ΣΑΠΦΩ, ΑΡΧΑΪΚΟΣ ΛΥΡΙΣΜΟΣ, ΠΟΙΗΣΗ

https://www.youtube.com/watch?v=qUo9wmWOGQU