Παύλος Μελάς (1870-1904)

Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου 1870 στη Μασσαλία της Νότιας Γαλλίας. Η οικογένεια του μετακινήθηκε στην Αθήνα το 1874. Κύριο εθνικό και πολιτικό ιδεολογικό ρεύμα στην Ελλάδα την εποχή εκείνη ήταν η διεύρυνση των ελληνικών συνόρων για να συμπεριλάβουν ελληνικούς πληθυσμούς που βρίσκονταν ακόμη υπό ξένη κατοχή. Ο πατέρας του, ο Μιχάλης Μελάς, έμπορος από τον Παρακάλαμο Πωγωνίου της Ηπείρου, υποστήριζε ψυχή τε και σώματι την Ιδέα αυτή και δαπάνησε σημαντικό μέρος της προσωπικής του περιουσίας για την πραγμάτωσή της. Ασχολήθηκε έντπνα με την πολιτική, εξελέγην δήμαρχος Αθηναίων και βουλευτής Αττικής, ενώ το 1896 θα γινόταν πρόεδρος της Εθνικής Εταιρείας, μιας μυστικής εθνικήε οργάνωσης της οποίας μέλος ήταν και ο νεαρός Παύλος Μελάς. Ο Παύλος εισήχθη στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, από την οποία αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός το 1891. Παράλληλα γνώρισε τη Ναταλία Δραγούμη, κόρη του πολιτικού και μέλλοντα πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη και αδελφή του Ίωνα Δραγούμη.  Μελάς και η Δραγούμη παντρεύτηκαν τον Οκτώβριο του 1892 και απέκτησαν δύο παιδιά. Με το τέλος του ατυχούς ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και τον θάνατο του πατέρα του λόγω ασθένειας (17 Ιουνίου 1897) δραστηριοποιείται από τους πρώτους στο ιδρυθέν το 1900 Μακεδονικό Κομιτάτο και τελικά ύστερα από παρέμβαση της ελληνικής κυβέρνησης, ο Μελάς ανέλαβε την αρχηγία του Μακεδονικού αγώνα εναντίον των Βουλγάρων κομιτατήδων, με την εντολή να ασκεί καθήκοντα αρχηγού και στις μικρότερες ομάδες που δρούσαν στις περιφέρειες Μοναστηρίου και Καστοριάς.

Τη νύχτα της 27ης με 28ης Αυγούστου ο Παύλος Μελάς με το επιχειρησιακό όνομα Καπετάν Μίκης Ζέζας και με ένοπλο σώμα 35 ανδρών εισχωρεί στη Μακεδονίας, κοντά στο Όστροβο (την σημερινή Άρνισσα). Στις 30 Αυγούστου ο οδηγός του, λιποτάκτησε και στη συνέχεια κατέδωσε το σώμα του Μελά στους Οθωμανούς. Τις επόμενες ημέρες ο Μελάς και οι άνδρες του περιπλανήθηκε στην περιοχή της Σαμαρίνας ώσπου στις 5 Σεπτεμβρίου και ύστερα από πορεία πολλών ημερών, μεγάλη ταλαιπωρία και την απροθυμία των κατοίκων της περιοχής ο Μελάς και οι σύντροφοι του έφθασαν με ασφάλεια στο χωριό Ζώνη, όπου τους βοήθησε και εφοδίασε πρόσωπο της εμπιστοσύνης τους. Από τις 15 Σεπτεμβρίου και έπειτα ο Μελάς ξεκινά την δράση του στα γύρω χωριά της περιοχής. Τελικά θα χάσει την ζωή του στις 13 Οκτωβρίου στο χωριό Στάτιστα περικυκλωμένος από οθωμανικό απόσπασμα 150 ανδρών.

Παρά την μικρή συμμετοχή του Παύλου στον αγώνα ο θάνατος ενός γόνου και μάλιστα μίας από τις σημαντικότερες ελληνικές οικογένειες, πήρε μεγάλη δημοσιότητα και συγκλόνισε την κοινή γνώμη της εποχής. Υπό την πίεση των γεγονότων η ελληνική κυβέρνηση ωθήθηκε να συμμετάσχει πιο ενεργά στο Μακεδονικό Ζήτημα, ενώ αυξήθηκε σημαντικά και ο αριθμός των εθελοντών. Η φωτογραφία του Παύλου με την αντάρτικη περιβολή και ζωσμένος με το περίστροφο Μάουζερ όπως και ο πίνακας που φιλοτέχνησε με βάση αυτήν την ίδια χρονιά ο Γεώργιος Ιακωβίδης, έγινε το γνωστότερο και μακροβιότερο σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνος.

Το εμβατήριο για τον Παύλο Μελά
https://www.youtube.com/watch?v=OCrPTT1FFmM

Ο Γιάννης Σπανός στην κορυφαία ίσως στιγμή της καλλιτεχνικής του δημιουργίας.

Απόσπασμα από την ταινία του 1973 "ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ"

"Σαν τέτοια ώρα στο βουνό, ο Παύλος πληγωμένος
μεσ' το νερό του αυλακιού ήτανε ξαπλωμένος.
Για σύρε, Δήμο μου πιστέ, στην ποθητή πηγή μου
και φέρε μου κρύο νερό να πλύνω την πληγή μου.
Σταλαματιά το αίμα μου, για σε Πατρίς, το χύνω,
για νάχεις δόξα και τιμή, να λάμψεις σαν τον κρίνο.
Είν΄η Ελλάδα μας μικρή, μικρή και ζουλεμένη,
μα ελευθερία έχει πολλή! Μες στο κλουβί δεν μπαίνει!
Παύλος Μελάς κι αν πέθανε, τ΄ αδέλφια του ας ζήσουν,
αυτά θα τρέξουνε μαζί για να τον αναστήσουν!"

(Από "Στα μυστικά του Βάλτου" της Πηνελόπης Δέλτα)

Σε κλαίει λαός

https://www.youtube.com/watch?v=RXQjUXa4uQY

Το μοιρολόϊ που συνέθεσε ο Γιάννης Σπανός για την ταινία "Παύλος Μελάς" και ποίηση του Κωστή Παλαμά. 

Σε κλαίει ο λαός.
Πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι
Στον τόπο, που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλληκάρι.
Πανάλαφρος ο ύπνος σου του Απρίλη τα πουλιά
Σαν του σπιτιού σου να τ’ ακούς λογάκια και φιλιά,
Και να σου φτάνουν του χειμώνα οι καταρράχτες,
Σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες
Πλατειά του ονείρου μας η γη και απόμακρη. Και γέρνεις
Εκεί και σβεις γοργά.
Ιερή στιγμή.
Σαν πιο πλατειά τη δείχνεις, και τη
φέρνεις
Σαν πιο κοντά.