Κατσαντώνης (1775-1809)

Το λιοντάρι της κλεφτουριάς 

Ο Αντώνης Μακρυγιάννης ήταν ονομαστός κλέφτης και οπλαρχηγός, που έδρασε επί τουρκοκρατίας στα προεπαναστατικά χρόνια στις περιοχές των Αγράφων, του Βάλτου και του Ξηροποτάμου Αιτωλοακαρνανίας. Καταγόταν από το Πετροβουνι Ιωαννίνων και γεννήθηκε στο Μάραθο των Αγράφων. Ήταν γιος του Σαρακατσάνου αρχιτσέλιγκα και κλέφτη Γιάννη Μακρυγιάννη. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση καταγγέλθηκε στον Αλή Πασά από κάποιον Γιάγκο Καραγκούνη πως όλη η οικογένεια του Γιάννη Μακρυγιάννη προέβαινε σε συστηματική ζωοκλοπή σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Τότε ο Αλή Πασάς διέταξε τη σύλληψή του μαζί με το γιο του, οι οποίοι και οδηγήθηκαν στις φυλακές των Ιωαννίνων. Τότε ο Κατσαντώνης υποχρεώθηκε για να πετύχει την ελευθερία του πατέρα του να καταβάλει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, όπως κι έγινε. Ο 25ετής τότε Κατσαντώνης ορκίσθηκε να ξεπλύνει τη ντροπή της οικογενείας του με τα όπλα παρατώντας τη βοσκή. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι το όνομα Kατσαντώνης προέρχεται από την τούρκικη λέξη "Kaçan" που σημαίνει φυγόδικος. Ο Κατσαντώνης σκοτώνει τον Καραγκούνη και επιδίδεται στη συνεχεία σε ληστείες και κλοπές, στην αρχή κατά των χαρατζήδων (δηλ. αυτών που εισέπρατταν τους φόρους για λογαριασμό των Τούρκων) και των σπαχήδων (εξισλαμησθέντων στρατιωτών ιππέων) του Αλή Πασά. Ο Αλή Πασάς όταν το έμαθε, προκειμένου να τον εκφοβίσει, διέταξε για δεύτερη φορά τη σύλληψη του πατέρα του, τη δήμευση της περιουσίας του και την πυρπόληση της οικίας του. Ο πατέρας του πεθαίνει στις φυλακές της Άρτας και ο Κατσαντώνης ενισχυμένις και με άλλες ομάδες κλεφτών επιδίδονται σε ένα αμείλικτο αγώνα με κύρια θέατρα συμπλοκών τα Άγραφα, τον Βάλτο, το Ξηρόμερο και άλλες περιοχές αποκρούοντας όλες τις εναντίον του επιχειρήσεις των τουρκαλβανών. Μάχες επί μαχών, ενέδρες επί ενέδρων και αλλεπάλληλες προδοσίες συμπλήρωναν όλον εκείνο τον αγώνα.  Εκείνα τα χρόνια ο Κατσαντώνης αποτέλεσε την ψυχή της κλεφτουριάς. Μετά την εξόντωση όμως των Σουλιωτών το 1804, ο Αλή Πασάς επεδιώκει εκ νέου συμφωνία με τον Κατσαντώνη και αυτή τη φορά τα καταφέρνει δεδομένου ότι η υγεία του δεύτερου είχε κλονισθεί ήδη σοβαρά. Τότε ο Κατσαντώνης αναλαμβάνει το αρματολίκι των Αγράφων όπου και απ΄ αυτό το έτος χαρακτηρίζεται αρματολός. Εδώ όμως σημειώνεται πως ο Κατσαντώνης εξακολουθεί ν βρίσκονταν σε επαφή με κλεφταρματολούς όπως ο Καραϊσκάκης και ο Γεροδήμος για μία ευρύτερη εξέγερση των «ραγιάδων». Ακόμη το 1807 προσκλήθηκε και από τον προύχοντα της Επτανήσου Ιωάννη Καποδίστρια, σε «Συνέλευση των Κλεφταρματολών» στη Λευκάδα αναγνωρίζοντας τον μάλιστα σαν Γενικό Αρχηγό των Κλεφτών στη Δυτική Ελλάδα. Ο Κατσαντώνης ορκίσθηκε να εργαστεί υπέρ της Παλιγγενεσίας και να τεθεί υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Στη συνάθροιση εκείνη συμμετείχαν επίσης τ΄ αδέλφια του Κατσαντώνη, ο Φώτος Τζαβέλας, ο Κίτσος Μπότσαρης, ο Νότης Μπότσαρης, ο Νικόλαος Περραιβός, οι Μπουκουβαλαίοι, τα αδέρφια Κώστας και Γιώργος Στράτος και ο Μήτσος Κοντογιάννης. Τα σχέδια όμως σταμάτησαν αφού η συνθήκη του Τιλσίτ έθεταν τα Επτάνησα σε γαλλική κυριαρχία. Επανερχόμενος ο Κατσαντώνης στα Άγραφα θα γράψει ακόμη μίαν ένδοξη σελίδα στην ιστορία του σκοτώνοντας το 1808 ο ίδιος τον φοβερό Βεληγκέκα, έναν από τους ικακανότεριους στρατηγούς του Αλή Πασά ο οποίος και είχε πάρει όρκο να φέρει το κεφάλι του στα Γιάννενα. Ο Κατσαντώνης ήδη προσβεβλημένος από ευλογιά από παιδική ηλικία αποσύρθηκε των περιπετειών, το καλοκαίρι του 1809 διότι παρά τις προσπάθειες του γιατρού του, Θανάση Ντουφεκιά, η κατάσταση του ήταν μη αναστρέψιμη. Έτσι μαζί με τ΄ αδέλφια του και τεσσάρων συντρόφων του διέμενε κρυμμένος στο σπήλαιο Φούρκα της Ευρυτανίας, στο χωριό «Μοναστηράκι» των Αγράφων σε μια άγρια και δυσπρόσιτη περιοχή. Εκεί τον περιποιούνταν ο γιατρός του Ντουφεκιάς και για την ασφάλεια του άφησαν 5 κλέφτες με τον Γιώργο Χασιώτη επικεφαλής. Το πολεμικό σώμα του Κατσαντώνη ανέλαβε να διοικεί ο άλλος του αδερφός, ο Κώστας Λεπενιώτης. Μετά από πολλές προδοσίες ο Πασάς αποστέλνει τον Άγο Βαστάρη με 800 άνδρες να τον συλλάβουν. Η πολιορκία ξεκινά αλλά ο Χασιώτης αρπάζει τον αδελφό του στο ώμο και φεύγουν. Μετά από επτά ώρες καταδίωξης τα παλληκάρια κυκλώνονται μέσα σε χαράδρα όπου και αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν με τον Άγο Βαστάρη. Ο τελευταίος όμως αθετώντας το λόγο του αφού τους έδεσε τους οδήγησε θριαμβευτικά στα Γιάννενα. Ο Αλή Πασάς δέχθηκε αρχικά με ευγένεια τον Κατσαντώνη τάζοντάς του ακόμα και πατρική στοργή αν δεχόταν να του φανερώσει που είχε κρυμμένους τους περιβόητους θησαυρούς που λέγονταν πως είχε από τις πολυάριθμες λαφυραγωγήσεις και ληστείες που είχε διαπράξει. Ο Κατσαντώνης δεν απαντούσε έτσι μαζί με τον αδελφό του Χασιώτη δέθηκε πάνω σε ένα πλάτανο όπου και υπέστη το μαρτυρικό θάνατο δια της συντριβής των οστών του. Κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου του, περιφρονητικά ακούσθηκε να λέγει μέσα σε παραλήρημα που έμεινε ιστορικό: «έρμα γρόσια, έρμα γρόσια».
Τον σκληρό Τουρκαλβανό Άγο Βαστάρη εκδικήθηκε για την σύλληψη του Κατσαντώνη ο Σουλιώτης Μάρκος Μπότσαρης στη μάχη του Κεφαλόβρυσου Καρπενησίου (1823), κατά την οποία τον σκότωσε ο ίδιος ενώ ακόμα και σήμερα στα μέρη των Αγράφων υπάρχουν διάφορα τοπωνύμια που έχουν πάρει το όνομα του ηρωικού αυτού κλέφτη, όπως «Το γεφύρι του Κατσαντώνη», «Του Κατσαντώνη η βρύση», «Τα ταμπούρια του Κατσαντώνη», «Η σπηλιά του Κατσαντώνη» και «Του Κατσαντώνη το μπογάζι». Ακόμα πολλά δημοτικά άσματα αναφέρονται στα κατορθώματα του.

Ο Κατσαντώνης πολεμά

https://www.youtube.com/watch?v=1svn4LNyCZY

Μουσική Σύνθεση: Γιάννης Μαρκόπουλος Εκτέλεση: Τάκης Μπουναλάς

Αλέκος Κιτσάκης - Κατσαντώνης
https://www.youtube.com/watch?v=GojOoR9Www0

Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης έγραψε για την ώρα του μαρτυρικού θανάτου του Κατσαντώνη

«Δυο γύφτοι τον εστρώσανε δεμένονε στ’ αμόνι

κι αρχίσανε με το σφυρί να τον πελεκάνε.

Σκλήθρες πετάν τα κόκαλα, σκορπάνε τα μεδούλια,

νεύρα, κομμένα κρέατα, σέρνονται σαν ξεσκλίδια

και κείνος τηράει τον ουρανό και γλυκοτραγουδάει:

Χτυπάτε, πελεκάτε με σκυλιά, τον Κατσαντώνη

δεν τον τρομάζει Αλήπασας, φωτία, σφυρί κι αμόνι.»