Πατριάρχης Φώτιος, ο Μέγας (820-893)

Ο ιερός Φώτιος διετέλεσε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως από το 858 έως το 867 και από το 877 έως το 886. Ανακηρύχθηκε Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η μνήμη του τιμάται στις 6 Φεβρουαρίου. Θεωρείται ως μία από τις σημαντικότερες μορφές της ιστορίας του Βυζαντίου καθώς και του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, ενώ είναι αναμφίβολα ένας από τους σημαντικότερους λογίους της εποχής του. Η ίδια η ζωή και η δράση του υπήρξε όμως απόλυτα συνυφασμένη με το παιχνίδι της πολιτικής εξουσίας της εποχής και των μηχανορραφιών του παλατιού. Ο Φώτιος έμεινε στην ιστορία για την έριδα του με τον Πατριάρχη Ιγνάτιο για τον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης, και την επακόλουθη διαμάχη με την Εκκλησία της Ρώμης για το ίδιο ζήτημα, αλλά και την μετατροπή του σε δογματική έριδα  που προκάλεσε το "πρώτο σχίσμα" του 867. Ο Φώτιος ένεκα τούτων απέκτησε διαχρονικούς ιδιαίτερα μελανούς χαρακτηρισμούς από την πλειοψηφία των δυτικών ρωμαιοκαθολικών ιστορικών, με αρκετούς από τους χαρακτηρισμούς να επαναχρησιμοποιούνται προερχόμενοι ιστορικά από οπαδούς του Ιγνατίου κατά την εποχή όπου εκτυλίχθηκαν τα γεγονότα. Σύμφωνα με τον Παπαρρηγόπουλο «το όνομα αυτού έμελλε να αντηχήση επί αιώνας αινούμενον και βλασφημούμενον μέχρι της...ημέρας εκείνης, καθ’ ην ο χριστιανικός κόσμος...θέλει συγχωρήσει τας αμαρτίας αυτού χάριν της μεγαλοφυΐας μεθ’ ης υπερεμάχησεν υπέρ της ανεξαρτησίας του ανατολικού κόσμου». Οποιαδήποτε όμως θέση κι αν λάβει τελικά η πολιτική ιστορία απέναντι στον Φώτιο για τα όσα ορθά ή εσφαλμένα έπραξε, υπήρξε ο κύριος συντελεστής της αναβίωσης των ελληνικών γραμμάτων κατά τον 9ο αιώνα και ήταν αποφασιστική η στάση του για την απόκρουση των κυριαρχικών αξιώσεων περί των υποτιθέμενων πρωτείων του Πάπα.

Το φιλολογικό του έργο είναι αδιαμφησβήτητο και τεράστιο αφού η «Μυριόβιβλος», (Βιβλιοθήκη του Φωτίου) αναφέρεται σε 280 συγγραφείς της εκκλησιαστικής και της θύραθεν παιδείας. Περιλαμβάνει ακόμη αποσπάσματα από έργα συγγραφέων της εκκλησιαστικής και της κοσμικής παιδείας, περιλήψεις των έργων τους και των δογμάτων τους, εκτίμηση του ύφους και του χαρακτήρα τους. Κρίνει ακόμη και τους πατέρες της Εκκλησίας, με μια κάποια ελευθεριότητα που υπερβαίνει τις προλήψεις της εποχής του. Το έργο πολλών από αυτούς τους συγγραφείς δεν σώθηκε μέχρι τις μέρες μας και έτσι μόνο χάρη στο Φώτιο έχουμε αποσπάσματα από τους Κτησία, Κόνωνα, Μέμνονα και τα χαμένα βιβλία του Διοδώρου. Το έργο του «Λέξεων Συναγωγή», είναι επίσης πολύτιμο γιατί ο ο Φώτιος είχε υπόψη του λεξικά που κατόπιν χάθηκαν. Το λεξικό αυτό είχε υπόψη του και ο συγγραφέας του Μεγάλου Ετυμολογικού και η Σούδα. Ο Μέγας Φώτιος έγραψε επίσης και θεολογικά έργα «Αμφιλόχια», «Νομοκάνων», «Κατά Μανιχαίων», «Περί της του Αγίου Πνεύματος μυσταγωγίας» όπως επίσης και 263 επιστολές. 

Ἀπολυτίκιον Άγιος Φώτιος ο Μέγας Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως

https://www.youtube.com/watch?v=uQ0CUeSaeq4

Ἀπολυτίκιον 
Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Τῆς σοφίας ἐκφάντωρ λαμπρὸς γενόμενος, Ὀρθοδοξίας ἐδείχθης θεοπαγῆς προμαχών, τῶν Πατέρων καλλονὴ Φώτιε μέγιστε, οὐ γὰρ αἱρέσεων δεινῶν, στηλιτεύεις τὴν ὀφρύν, Ἐώας τὸ θεῖον σέλας, τῆς Ἐκκλησίας λαμπρότης, ἣν διατηρεῖ Πάτερ ἄσειστον.

Ἕτερον Ἀπολυτίκιον
Ὡς τῶν ἀποστόλων ὁμότροπος καὶ τῆς οἰκουμένης διδάσκαλος, τῷ Δεσπότῃ τῶν ὅλων ἱκέτευε, Φώτιε, εἰρήνην τῇ οἰκουμένῃ δωρίσασθαι, καὶ ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν τὸ μέγα ἔλεος.