Θεόδωρος Πάγκαλος (1878-1952)

"Στην εποχή του Πάγκαλου" Γ. Μητσάκη

Ο στρατιωτικός, κινηματίας και πραξικοπηματικά πρωθυπουργός Θεόδωρος Πάγκαλος γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 1878 στην Σαλαμίνα και ήταν το τρίτο παιδί του γιατρού και βουλευτή Αττικοβοιωτίας Δημητρίου Πάγκαλου και της Κατίγκως Χατζημελέτη, κόρης αρχοντικής οικογένειας της Ελευσίνας με αρβανίτικη καταγωγή. Ο πατέρας του, Δημήτριος, πολιτευόταν με την παράταξη του Χαρίλαου Τρικούπη. Αποφοίτησε από την Ιωνίδειο Σχολή Πειραιά και το 1895 έκανε αίτηση για τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, από την οποία απορρίφθηκε. Τελικά κατέληξε να σπουδάζει στην Ιατρική Σχολή, λογικά λόγω του επαγγέλματος του πατέρα του, την οποία όμως εγκατέλειψε δύο χρόνια αργότερα για να εισαχθεί τελικά στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Στο σπίτι του Πάγκαλου ιδρύθηκε ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος και ο ίδιος θα λάβει μέρος στο κίνημα στο Γουδί αφού την προηγουμένη απελευθέρωσε τους φυλακισμένους συναδέλφους του. Στις 15 Μαρτίου 1910 και μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Βενιζέλο, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε, έχοντας πετύχει τις επιδιώξεις του. Το 1911 εισήχθη στη σχολή πολέμου και στη συνέχεια στάλθηκε για σπουδές μαζί με άλλους τέσσερις αξιωματικούς στο Παρίσι και συγκεκριμένα στη Γαλλική Ακαδημία Πολέμου. Με την έκρηξη του Α΄ Βαλκανικού πολέμου στέλνεται στο Ναύπλιο και λίγο αργότερα στη Λάρισα. Σημαντική ήταν και η συμμετοχή του στη μάχη των Γιαννιτσών στις 19 και 20 Οκτωβρίου του 1912. Ήταν από τους πρώτους που μπήκαν στη Θεσσαλονίκη, από την οποία όμως αναχώρησε λίγο μετά με το 18ο σύνταγμα πεζικού. Στις 24 Νοεμβρίου καταλαμβάνει τη Φλώρινα και επτά μέρες αργότερα επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη. Από εκεί φεύγει για το οχυρό του Μπιζανίου, το οποίο, όπως εξομολογείται στα απομνημονεύματά του, δεν θα καταλαμβανόταν χωρίς τη συμβολή του Μεταξά. Ο Πάγκαλος θα λάβει μέρος και στο Β' Βαλκανικό Πόλεμο συμμετέχοντας στη μάχη του Λαχανά, όπου μάλιστα εν μέσω εχθρικών πυρών οδήγησε τις πυροβολαρχίες μέσα από την περιοχή των συγκρούσεων με ελάχιστες απώλειες. Τις επόμενες μέρες θα αναλάβει το 9ο ευζωνικό τάγμα, το οποίο και θα οδηγήσει στο Μπέλες, όπου διεξήχθη νικηφόρα για τον ελληνικό στρατό μάχη. Στις 27 Ιουνίου καταλαμβάνει το Σιδηρόκαστρο και στις 10 Αυγούστου ο σύντομος αυτός πόλεμος έληξε. Το Φθινόπωρο του 1913 αναχώρησε για τη Γαλλία, για να σπουδάσει στην Ανώτατη Σχολή Πολέμου μέχρι και τον Αύγουστο του 1914, όταν και εξερράγη ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Πάγκαλος διορίστηκε επιτελάρχης της 8ης μεραρχίας στην Πρέβεζα. Λίγους μήνες αργότερα μετατέθηκε στην 4η μεραρχία Ναυπλίου. Το καλοκαίρι του 1916 θα είναι καθοριστικό για την πολιτική ζωή του τόπου. Ο Πάγκαλος μαζί με τον Φικιώρη συστήνουν κρυφή ομάδα αξιωματικών με σκοπό την είσοδο της χώρας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Μέχρι τα τέλη Αυγούστου είχαν μυηθεί πάνω από 60 αξιωματικοί του στρατού. Στις 12 Σεπτεμβρίου αναχωρεί μαζί με άλλους στρατιωτικούς και πολιτικούς με πλοίο από τον Πειραιά και εγκαθίσταται στη Μυτιλήνη, όπου διορίζεται από την Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας διοικητής Αιγαίου. Στη συνέχεια διορίζεται στρατιωτικός διοικητής Ηρακλείου και τον Μάρτιο του 1917 προάγεται σε αντισυνταγματάρχη, αναλαμβάνοντας παράλληλα τη διοίκηση του 9ου Συντάγματος. Με το 9ο σύνταγμα ο Πάγκαλος εισέρχεται στην Αθήνα και εγκαθίσταται στον στρατώνα του Ρουφ αμέσως μετά την έξωση του Κωνσταντίνου και την είσοδο της χώρας στον πόλεμο. Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Πάγκαλος συμμετείχε σε διάφορες μάχες, για τις οποίες τιμήθηκε με εύφημη μνεία και πολεμικό σταυρό. Ακολουθεί η Μικρασιατική Εκστρατεία και  το Μάιο του 1919 αποβιβάστηκε στη Σμύρνη και εγκαταστάθηκε εκεί ως αρχηγός του επιτελείου. Χάρη στην εξυπνάδα του ο ελληνικός στρατός προέλασε στη Μικρά Ασία και μάλιστα έφτασε να καταλάβει την Προύσα και να σώσει τους Άγγλους στρατιώτες που βρίσκονταν σε δεινή θέση. Η ένεργεια αυτή θα εξοργίσει τον Βενιζέλο αφού η Προύσα δεν εντασσόταν στο σχέδιο δράσης. Παρασκευόπουλος και Πάγκαλος θα παραιτηθούν αλλά οι παραιτήσεις τους δεν θα γίνουν δεκτές. Τις επόμενες μέρες ο Πάγκαλος προάγεται σε υποστράτηγο. Με την άνοδο της φιλοβασιλικής κυβέρνησης Γούναρη, ο Πάγκαλος ανακαλείται από το μέτωπο και αποστρατεύεται τον Νοέμβριο του 1920. Μέχρι τα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής, ο Πάγκαλος είχε αποσυρθεί στην Ελευσίνα, απ' όπου παρακολουθούσε τις πολιτικές εξελίξεις. Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1922, ο Πάγκαλος έχοντας συστήσει από καιρό μια ομάδα αξιωματικών, σχηματίζει την επιτροπή Αθηνών, η οποία προχωρεί κατευθείαν σε συλλήψεις πολιτικών και απελευθερώσεις φιλελεύθερων προσωπικοτήτων. Στις 5 Οκτωβρίου συστήθηκε ανακριτική επιτροπή για την τιμωρία των υπευθύνων της Μικρασιατικής Καταστροφής με πρόεδρο τον Θεόδωρο Πάγκαλο. Στη συνέχεια συστήθηκε έκτακτο στρατοδικείο, του οποίου τα μέλη, σε μεγάλο βαθμό, ορίστηκαν από τον Πάγκαλο. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο Πάγκαλος και στην ουσιαστική αθώωση του πρίγκιπα Ανδρέα, συμμαθητή του στη σχολή Ευελπίδων, τον οποίο μάλιστα συνόδευσε ο ίδιος στο Φάληρο απ' όπου αναχώρησε για το εξωτερικό. Μετά ο Πάγκαλος θα διοριστεί υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Γονατά, απ' όπου θα παραιτηθεί για να αναλάβει την αρχιστρατηγία της Στρατιάς του Εβρου και σε σύντομο χρονικό διάστημα καταφέρνει να μετατρέψει μια διασκορπισμένη μάζα στρατού με χαμηλό ηθικό σε ισχυρό και αξιόμαχο ετοιμοπόλεμο στρατό 115.000 ανδρών. Ο Πάγκαλος ο οποίος πίστευε ότι μπορούσε να καταλάβει ακόμη την Κωνσταντινούπολη αφού θεωρούσε ότι η κατάληψη της Ανατολικής Θράκης δεν θα ήταν δύσκολη για έναν τέτοιο στρατό. Οι απόψεις του, οι οποίες αντιτίθεντο προς την επαναστατική κυβέρνηση, επέφεραν σύγκρουση μεταξύ της επαναστατικής κυβέρνησης και του ίδιου με αποτέλεσμα να υποχρεωθεί σε παραίτηση. Ξεκινά πλέον και επίσημα η εμπλοκή του στην πολιτική αρένα αλλά προς το τέλος του 1924 ο Πάγκαλος ξεκινά την οργάνωση κινήματος για την ανατροπή της κυβέρνησης και την κατάληψη της εξουσίας.

Δικτατορία Παγκάλου (25 Ιουνίου 1925 - 22 Αυγούστου 1926) 

Διακαής πόθος του Πάγκαλου ήταν η πολεμική ρεβάνς από την Τουρκία αλλά το καθεστώς του στερούνταν κάποιας ιδεολογικής βάσης, ενώ δεν διέθετε λαϊκό έρεισμα. Η δικτατορία Πάγκαλου επιδόθηκε σε άγριες διώξεις πολιτικών προσώπων και δημοσιογράφων, καθώς μεταξύ των συλληφθέντων συγκαταλέγονται οι Ιωάννης Μεταξάς, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Νικόλαος Πλαστήρας, Γεώργιος Παπανδρέου, Κύρος Κύρου, διευθυντής της εφ. Εστία, ενώ στη συνέχεια απαγορεύθηκε και η λειτουργία των εφημερίδων Καθημερινή και Ριζοσπάστης. Τόσο στην εσωτερική όσο και την εξωτερική πολιτική ο Πάγκαλος δεν απέφυγε τα σοβαρά λάθη με σημαντικότερα τη απαράδεκτη σύναψη συνθήκης με τη Γιουγκοσλαβία και την χρηματική αποζημίωση προς τη Βουλγαρία αλλά και για τα σκάνδαλα, στα οποία αναμείχθηκαν μέλη της κυβέρνησης. Τελικά ο Πάγκαλος αφού πρώτα προσπάθησε να διαφύγει συνελήφθη και κρατήθηκε στις φυλακές Ιτζεντίν της Κρήτης, χωρίς όμως να προσήχθη σε δίκη και στο τέλος με απόφαση της κυβέρνησης Βενιζέλου αποφυλακίστηκε. 

Από το 1926 μέχρι τον θάνατό του, το 1952, αποσύρθηκε, με μερικά μικρά διαλείμματα, από την πολιτική ζωή του τόπου ενώ δεν απέφυγε και φυλακίσεις. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος απεβίωσε σε ηλικία 74 ετών, στις 27 Φεβρουαρίου 1952 από φυματίωση στο ξενοδοχείο «Χλόη» της Κηφισιάς, όπου διέμενε. Η κηδεία του έγινε την επομένη, δημοσία δαπάνη. Το 1950 εξεδόθησαν τα απομνημονεύματά του.

Τάκης Ελένης - Στην εποχή του Πάγκαλου 

https://www.youtube.com/watch?v=nqZb7vtpU0A

Στίχοι-Μουσική: Γιώργος Μητσάκης 

Πρώτη Εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας 

Το μήκος της φούστας

Η δικτατορία Πάγκαλου έμεινε στην ιστορία κυρίως και για την αστυνομική διάταξη που απαγόρευε στις γυναίκες να φοράνε φούστες που απέχουν πάνω από 30 πόντους από το έδαφος.