Ο όρος «Ελληνική Ανθολογία» είχε διαφορετικές έννοιες διαχρονικά από τότε που άρχισε να χρησιμοποιείται (14ος αιώνας) μέχρι σήμερα. Το όνομα Ελληνική Ανθολογία
(λατ. Anthologia Graeca
) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1494 από τον Ιανό Λάσκαρη ως το όνομα του τυπωμένου βιβλίου της Ανθολογίας του Πλανούδη. Μέχρι το 1606, Anthologia Graeca ονομαζόταν αποκλειστικά η Πλανούδεια Ανθολογία, η μοναδική διαθέσιμη μέχρι τότε Ελληνική Ανθολογία. Με την ανακάλυψη του χειρογράφου της Παλατινής Ανθολογίας, άρχισαν εκδόσεις της και πάλι με γενικό τίτλο Anthologia Graeca. Μετά το 1606 λοιπόν, το όνομα Anthologia Graeca ήταν σε χρήση και για την Πλανούδεια, αλλά και για την Παλατινή Ανθολογία.
Στην Ελληνική Ανθολογία περιλαμβάνονται περίπου επιγράμματα και ποιήματα που διασώθηκαν σε δυο συλλογές της βυζαντινής εποχής, την Παλατινή Ανθολογία (του 10ου αιώνα πιθανότατα) με 3.700 επιγράμματα και την Ανθολογία του Πλανούδη (του 14ου αιώνα) με 2.400 επιγράμματα. Τα περισσότερα από τα περιεχόμενα επιγράμματα βρίσκονται και στις δυο συλλογές, αλλά η Παλατινή Ανθολογία έχει αρκετό υλικό που δεν βρίσκεται στην Ανθολογία του Μάξιμου Πλανούδη, ενώ από την άλλη πλευρά, μικρότερος αριθμός επιγραμμάτων από την Πλανούδεια Ανθολογία δεν βρισκόταν στην Παλατινή. Εκτός από αυτά περιλαμβάνονται και 400 περίπου χριστιανικά επιγράμματα από τη βυζαντινή περίοδο. Επιπλέον η Ελληνική Ανθολογία εμπλουτίστηκε με υλικό από άλλες πηγές με αποτέλεσμα να περιέχει όχι μόνο υλικό από τις δυο αυτές ανθολογίες, αλλά και από επιγράμματα που βρέθηκαν στα έργα αρχαίων Ελλήνων ιστορικών, βιογράφων και διαφόρων συγγραφέων.
Συνήθως δημοσιεύονται πρώτα τα δεκαπέντε βιβλία της Παλατινής Ανθολογίας, στη συνέχεια ως δέκατο έκτο τα 397 επιγράμματα της συλλογής του Πλανούδη που δεν αναφέρονται στο χειρόγραφο της Παλατινής Ανθολογίας. Επειδή από την Παλατινή Ανθολογία λείπει ολόκληρο σχεδόν το Δ' βιβλίο της Ανθολογίας του Πλανούδη που περιείχε τα επιγράμματα αυτά (το Δ΄), ενώ ελάχιστα επιγράμματα λείπουν από τ’ άλλα βιβλία της Παλατινής, ο Paton υποθέτει ότι ένα ολόκληρο βιβλίο του Κεφαλά χάθηκε (δεν ήταν διαθέσιμο στους αντιγραφείς της Παλατινής Ανθολογίας) και ότι το Δ΄ βιβλίο του Πλανούδη είναι αντίγραφό του.
ΑΒΑΤΟΝ - Ουκ εθέλω πλουτείν
Αγνώστου Παλατινή Ανθολογία/X/113
Ο κατάλογος των ποιητών της Ελληνικής Ανθολογίας περιέχει τα ονόματα των ποιητών του corpus των δεκαέξι βιβλίων της Ελληνικής Ανθολογίας, όπως αυτά αναγράφονται στις κριτικές της εκδόσεις και όπως έγιναν παραδεκτά από τις κριτικές φιλολογικές εργασίες μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα. Όλες ανεξαιρέτως οι παραπομπές σε επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας και της Πλανούδειας γίνονται στο corpus αυτό.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ κατάλογος αυτός ενέχει το στοιχείο της αβεβαιότητος. Δεδομένου ότι πολλοί από τους ποιητές της Ανθολογίας είναι άγνωστοι από άλλες πηγές, η αοριστία, ποικιλομορφία και αμφιβολία για τα ονόματα των επιγραμματοποιών, όπως αυτά εμφανίζονται στα χειρόγραφα, ανοίγει στους μελετητές ευρύ πεδίο απόψεων, που όπως είναι φυσικό, δεν συμπίπτουν πάντοτε.
Πολλά επιγράμματα αποδίδονται διαζευκτικά στον ένα ή στον άλλο ποιητή (V 71, Ρουφίνου ή Παλλαδά). Υπάρχουν επιγράμματα που αναφέρουν το όνομα του επιγραμματοποιού χωρίς ειδικότερο προσδιορισμό, ενώ υπάρχουν δύο και τρεις και πέντε μ’ αυτό το όνομα (Αρχίας ο Βυζάντιος, ο Μακεδών, ο Μυτιληναίος, ο νεώτερος), οπότε ο κάθε μελετητής έχει την άποψή του. Ένας ποιητής μπορεί να εμφανίζεται με διαφορετικά ονόματα (Διόδωρος Ζωνάς, Διόδωρος ο Σάρδιος, Ζωνάς ο Σαρδιανός). Υπάρχουν πατρότητες ελαφρώς ή σφοδρότατα αμφισβητούμενες κι επιγράμματα προφανώς ψευδεπίγραφα (Ομήρου, Αισώπου). Και τέλος, χίλια τουλάχιστον από τα 3.700 (συν 397 της Appendix Planudea) επιγράμματα χαρακτηρίζονται «άδηλα», αγνώστου δηλαδή ποιητή. Αυτά είναι λίγα από τα προβλήματα που προκύπτουν από την ασάφεια των χειρογράφων αναφορικά με τον κατάλογο, που δεν μειώνουν βέβαια καθόλου την αξία της Ανθολογίας.
Το παλατινό χειρόγραφο του 980 (Palatinus 23 και Parisinus Suppl. Gr. 384) χωρίζεται σε δεκαπέντε βιβλία, για τα οποία έχει καθιερωθεί η λατινική αρίθμηση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠριν από την έναρξη του πρώτου βιβλίου υπάρχουν επιγράμματα τα οποία έχουν καταγραφεί στις πρώτες σελίδες που ήταν κενές, κάποια άλλα στις τελευταίες και κάποια ενδιάμεσα τα οποία δε θεωρούνται μέρος της Παλατινής Ανθολογίας, αλλά συνήθως αναφέρονται ως μια από τις Syllogae minores, τις μικρότερες δηλαδή συλλογές που έχουν διασωθεί, με το όνομα Sylloge Σπ (Συλλογή Σπ). Τα επιγράμματα αυτά είναι 58 σε αριθμό και είναι ίδια με κάποια από αυτά της Ευφημιανής συλλογής.
Το βιβλίο Ι περιέχει 123 χριστιανικά επιγράμματα.
Το βιβλίο ΙΙ περιέχει «εκφράσεις» δηλ. περιγραφές των αγαλμάτων που βρίσκονταν στο δημόσιο γυμναστήριο του Ζευξίππου στην Κωνσταντινούπολη. Η “Έκφρασις” αυτή γράφτηκε από τον Χριστόδωρο και έχει 416 δακτυλικούς εξάμετρους στίχους• το γυμναστήριο καταστράφηκε από φωτιά λίγον καιρό μετά τη σύνθεση του ποιήματος.
Το βιβλίο ΙΙΙ έχει δεκαεννέα επιγράμματα, τα «Κυζικηνά», που ήταν γραμμένα στον ναό της Απολλωνίδας στην Κύζικο.
Το βιβλίο IV περιέχει τα προοίμια των Στεφάνων, του Μελέαγρου και του Φιλίππου, και του Κύκλου του Αγαθία, καθώς και δύο ακόμη ποιήματα του τελευταίου.
Το βιβλίο V περιέχει 310 ερωτικά επιγράμματα απ’ όλες τις συλλογές. Πολλά απ’ αυτά είναι αληθινά αριστουργήματα σε αίσθημα και ύφος.
Το βιβλίο VI περιέχει 358 αναθηματικά επιγράμματα. Είναι αυτά που γράφτηκαν (ή υποτίθεται ότι γράφτηκαν) για να συνοδεύσουν τα αφιερώματα γνωστών ιστορικών προσώπων (Παυσανίας, Λαΐς κ.ά.) ή απλών ανθρώπων, κυνηγών, ψαράδων, γεωργών κ.ά.
Το βιβλίο VII, από τα καλύτερα της Ανθολογίας, περιέχει 748 επιτύμβια επιγράμματα, πραγματικά ή φανταστικά, σε τάφους γνωστών και αγνώστων προσώπων.
Το βιβλίο VIIΙ περιέχει 254 επιγράμματα του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού.
Το βιβλίο IX έχει 827 επιγράμματα «επιδεικτικά», με διάφορα θέματα.
Το βιβλίο X έχει 126 επιγράμματα προτρεπτικά, ηθικού και φιλοσοφικού περιεχομένου.
Το βιβλίο XI περιέχει 442 επιγράμματα, από τα οποία τα πρώτα 64 είναι συμποτικά και τα υπόλοιπα σκωπτικά.
Το βιβλίο XII είναι η Μούσα Παιδική του Στράτωνα (258 επιγράμματα).
Το βιβλίο XIII περιέχει 31 επιγράμματα όλα με μέτρο διάφορο από το ελεγειακό δίστιχο.
Το βιβλίο XIV έχει 150 προβλήματα, αινίγματα και χρησμούς.
Το βιβλίο XV περιέχει 51 «σύμμικτα», δηλ. διαφόρων θεμάτων.
Τα τρία τελευταία βιβλία με τις χριστιανικές παρεμβολές, τα «τεχνοπαίγνια» του XV βιβλίου, τα προβλήματα, αινίγματα κ.τ.λ. υστερούν κι αυτά σε λογοτεχνική αξία.
Σε εκδόσεις της Ελληνικής Ανθολογίας, μετά τα δεκαπέντε βιβλία της Παλατινής Ανθολογίας, παρουσιάζεται ως βιβλίο XVI, κεφάλαιο με τα 388 επιγράμματα της Ανθολογίας του Μάξιμου Πλανούδη που δεν περιλαμβάνονται στο χειρόγραφο της Παλατινής Ανθολογίας[32][33]
Η Παλατινή Ανθολογία αποτελείται από περίπου 3.700 ποιήματα με πάνω από 23.000 στίχους συνολικά. Η έκτασή τους ποικίλλει. Το πιο μακρύ επίγραμμα έχει 76 στίχους (Ι 10). Υπάρχουν μερικά που έχουν πάνω από 20 στίχους και μερικά μονόστιχα, αλλά τα περισσότερα έχουν 2-12 στίχους. Το μέτρο των ποιημάτων της Παλατινής Ανθολογίας είναι το ελεγειακό δίστιχο, δηλ. ο δακτυλικός εξάμετρος που απαντάται και στα ομηρικά έπη, συναρμοσμένος με τον δακτυλικό πεντάμετρο σε ένα είδος στροφής. Υπάρχουν βέβαια κάποιες εξαιρέσεις[34] αλλά το ελεγειακό δίστιχο κυριαρχεί.
Παρόλο που είναι φανερό ότι η Ανθολογία του Πλανούδη βασίζεται στην Ανθολογία του Κεφαλά, η σύγκριση με την Παλατινή Ανθολογία δείχνει ότι αφενός παραλείφθηκαν αρκετά ποιήματα, αφετέρου σε άλλα έχουν γίνει λάθη και έχουν συμπληρωθεί από τον ίδιο. Συγκεκριμένα, ενώ στην αρχή η μεταγραφή έχει γίνει καλά, από ένα σημείο και πέρα οι παραλείψεις γίνoνται περισσότερες σαν να έχασε το ενδιαφέρον του ο συντάκτης ή σαν να πιεζόταν να τελειώσει. Ως αποτέλεσμα, όταν ανακαλύφθηκε η Παλατινή Ανθολογία, η Ανθολογία του Πλανούδη έχασε το ενδιαφέρον των ερευνητών. Μόνο σημαντικό στοιχείο της από τότε ήταν τα 397 επιγράμματα, τα οποία θεωρείται ότι ήταν μέρος της Ανθολογίας του Κεφαλά, αλλά άγνωστο γιατί δεν είχαν καταγραφεί στην Παλατινή Ανθολογία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ Πλανούδης είχε αλλάξει τη σειρά στα επιγράμματα των προηγούμενων ανθολογιών και τα εξέδωσε με εννοιολογική σειρά (Εις αγώνας, εις άμπελον, εις αναθήματα κλπ.).
Η Ανθολογία του Πλανούδη αποτελείται από επτά κεφάλαια («βιβλία»):
1 Επιδεικτικά
2 Σκωπτικά
3 Επιτύμβια
4 Επιγράμματα από μνημεία κλπ
5 Χριστοδώρου περιγραφή αγαλμάτων από το γυμνάσιο του Ζεύξιππου και επιγράμματα από τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης
6 Αναθεματικά
7 Ερωτικά