Μουσικές βιογραφίες και μικρές αλήθειες τραγουδιστών, καλλιτεχών, μουσικών, στιχουργών, ποιητών και πολλών άλλων ΕΔΩ
▼
17/11/13
Το Ριζίτικο τραγούδι και η ιστορία του
"Γενικά η θεματολογία των ριζίτικων
τραγουδιών ποικίλλει. Έχουμε
τραγούδια αναφερόμενα σε ιστορικά γεγονότα, τραγούδια του Χάρου, του
θανάτου,
τσης παρέας, ηρωικά, ερωτικά κλπ. Πολλά από τα ριζίτικα ερμηνεύονται
αλληγορικά και ανιχνεύονται σ' αυτά
κωδικοποιημένα απελευθερωτικά μηνύματα που μεταφέρονταν σε εποχές
δουλείας. Ηρωικά ριζίτικα είναι τα ριζίτικα τα οποία εξυμνούν τους
άθλους των ηρώων της
εποχής των ακριτών και παραδίδουν τους μύθους και τους θρύλους στις
επόμενες
γενιές. Τα ριζίτικα αυτά είναι γεμάτα από πολεμική και ηρωική πνοή,
παλικαριά
των πολεμικών ηρώων, αντικατοπτρίζοντας την ψυχή του Ελληνικού λαο. Χρονολογικά, τα ριζίτικα τοποθετούνται από τα
Βυζαντινά χρόνια μέχρι και σήμερα Το Ριζίτικο τραγούδι υπήρξε ο πιο διαδεδομένος τρόπος εξιστόρησης ενός
σημαντικού ιστορικού γεγονότος. Μέσα από την απλή και κατανοητή γλώσσα του
Ριζίτικου, ο Κρητικός, που στις πιο πολλές περιπτώσεις ήταν αγράμματος,
κατάφερνε να μαθαίνει αλλά και να διαδίδει την ιστορία του νησιού διά μέσου των
αιώνων. Τα Ριζίτικα τραγούδια που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα είναι πολλά σε
αριθμό και σε μελωδίες (σκοπούς) και μέσα από τους στίχους τους διηγούνται τα
μεγαλύτερα γεγονότα που συνέβησαν στην Κρήτη, με τραχύ και επιβλητικό τρόπο,
έτσι όπως αρμόζει σε αυτό το είδος. Μέσα από αυτά τα τραγούδια ξεπηδούν μορφές ηρώων και πολεμιστών της Κρήτης, από
τα χρόνια του Βυζαντίου έως και σήμερα. Πολλά ριζίτικα είναι διαχρονικά Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι του
πανελλήνια γνωστού και αγαπητού ριζίτικου, «Πότε Θα Κάμει Ξαστεριά» ή ορθότερα «το τραγούδι του Ομαλού».e-nerokourou.gr (Γιώργος Περουλάκης)
Τα ριζίτικα τραγούδια ξαναήρθαν στην μοδα από τον δίσκο του Γιάννη Μαρκόπουλου "Επιστροφή στις Ρίζες".
Τα 10 καλύτερα Ριζίτικα:
Πότε θα κάμει ξαστεριά, Αγρίμια κι Αγριμάκια μου, ο Διγενής, ο Χάρος,
Γροικάτε ίντα παράγγειλε, Χίτλερ να μην το καυχηθείς, Η μάχη της Κρήτης,
Τρείς καπετάνιοι Κρητικοί, Μαδάρα, Κόσμε χρυσέ
Το τραγούδι του Ομαλού ( Πότε θα κάμει ξαστεριά ) http://www.youtube.com/watch?v=nzSjGLAVQpY Παραδοσιακό Κρήτης- ΡΙΖΙΤΙΚΑ
Εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης
"Έπειτα από μία προσεκτική έρευνα, φαίνεται πως «Το τραγούδι του Ομαλού» είναι
από τα παλαιότερα κρητικά τραγούδια. Υπάρχει και παλαιότερη, σχετική
καταγραφή που αναφέρει επίσης «τη στράτα των Μουσούρων» και φαίνεται να
έχει πλαστεί κατά τα ακριτικά πρότυπα. Το συγκεκριμένο τραγούδι
αναφέρεται στη βεντέτα μεταξύ των δυο πανίσχυρων οικογενειών της Κρήτης,
της οικογένειας Σκορδύλη, από τα Σφακιά, και των Μουσούρων, από τον
Ομαλό. Γεγονός που φαίνεται και από αναφορές στο στίχο («Η στράτα των
Μουσούρων») και που έλαβε χώρα, αρχές 17ου αιώνα. Το ξεκίνημα της
βεντέτας ανάγεται στη δολοφονία του βοσκού Γιάνναρη και την κλοπή των
κοπαδιών της οικογένειας, στην οποία εργαζόταν, των Σκορδύλη, από την
οικογένεια Μουσούρη. Υπήρξε ανταγωνισμός μεταξύ τους, αναπτύχτηκε έχθρα η
οποία όπλισε τα χέρια και ακολούθησαν βεντέτες, «τα οικογενειακά», όπως
λέγονταν, με πολλά θύματα και από τις δυο πλευρές." rebetiko.gr
Ο όρος “Ριζίτικα” προήλθε από την λέξη ρίζα όπου στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι οι ρίζες-πρόποδες των βουνών. Τα ριζίτικα περιέχουν δεκαπεντασύλλαβο στοίχο με ομοιοκαταληξία . Δεν είναι προϊόντα στιγμιαίας έκφρασης όπως οι μαντινάδες αλλά είναι αποτέλεσμα της συνολικής ανθρώπινης σκέψης της κρητικής ψυχής και σπάνια μιλούν για προσωπικά προβλήματα παρά μόνο για προβλήματα του ανθρώπινου γένους. Μορφολογικά, τα ριζίτικα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε δυο μεγάλες κατηγορίες. Τα ριζίτικα “της τάβλας” και τα ριζίτικα “της στράτας”. Τα ριζίτικα της τάβλας ακούγονται κατά την διάρκεια κάποιου γεύματος η κάποιας εκδήλωσης χωρίς όμως την συνοδεία μουσικών οργάνων. Σε αντίθεση τα ριζίτικα της στράτας συνοδεύονται από μουσικά όργανα και ακούγονται κατά την διάρκεια κάποιας πορείας(π.χ γαμήλια πομπή)
· Η ιστορία του ριζίτικου.
Χρονολογικά, τα ριζίτικα τοποθετούνται από τα Βυζαντινά χρόνια μέχρι και σήμερα Το Ριζίτικο τραγούδι υπήρξε ο πιο διαδεδομένος τρόπος εξιστόρησης ενός σημαντικού ιστορικού γεγονότος. Μέσα από την απλή και κατανοητή γλώσσα του Ριζίτικου, ο Κρητικός, που στις πιο πολλές περιπτώσεις ήταν αγράμματος, κατάφερνε να μαθαίνει αλλά και να διαδίδει την ιστορία του νησιού διά μέσου των αιώνων. Τα Ριζίτικα τραγούδια που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα είναι πολλά σε αριθμό και σε μελωδίες (σκοπούς) και μέσα από τους στίχους τους διηγούνται τα μεγαλύτερα γεγονότα που συνέβησαν στην Κρήτη, με τραχύ και επιβλητικό τρόπο, έτσι όπως αρμόζει σε αυτό το είδος. Μέσα από αυτά τα τραγούδια ξεπηδούν μορφές ηρώων και πολεμιστών της Κρήτης, από τα χρόνια του Βυζαντίου έως και σήμερα.
Πολλά ριζίτικα είναι διαχρονικά Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι του πανελλήνια γνωστού και αγαπητού ριζίτικου, «Πότε Θα Κάνει Ξαστεριά». Η ιστορία του τραγουδιού αυτού δεν σταματάει στην τουρκοκρατία· φτάνει μέχρι τις μέρες μας, όπου έγινε τραγούδι αντίστασης των φοιτητών ενάντια στη δικτατορία στην κατάληψη της νομικής σχολής τον Φλεβάρη του 1973.
Ο μεγαλύτερος αριθμός των τραγουδιών αναφέρεται στα γεγονότα της εποχής της Τουρκοκρατίας του νησιού. Άλλωστε οι μεγαλύτεροι αγώνες των Κρητών έγιναν τότε, όπως και πήραν την διάσταση του θρύλου οι μεγάλες ηγετικές φυσιογνωμίες.(π.χ.Δασκαλογιάννης)
Ακόμα και η πολυπόθητη λευτεριά από τον οθωμανικό ζυγό δεν ήταν δυνατόν να λείψει από την πλούσια θεματολογία των Ριζίτικων τραγουδιών. « Εσιγανέψαν οι καιροί, παψάνε κι οι ανέμοι,…».
Η θρυλική επανάσταση του Θερίσσου το 1905 περιγράφεται σε πλήθος τραγουδιών εκείνης της περιόδου « Στσι Αλιάκες είς το Θέρισσο, είς έναν βράχο πάνω, κάθετ’ένας σταυραητός με τσι χρυσές φτερούγες…» και το κύριο πρόσωπο που απεικονίζεται στα τραγούδια αυτά είναι βεβαίως ο Ελευθέριος Βενιζέλος….. (Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ακούσομε το τραγούδι «Ο Διγενής ψυχομαχεί κι η γη τόνε τρομάζει …» από τον ίδιο τον Βενιζέλο) Την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα και των Βαλκανικών πολέμων κατά το 1912 πολλοί Κρήτες πολέμησαν και τα κατορθώματά τους εξυμνήθηκαν από την λαϊκή μούσα σε δεκάδες τραγούδια «Με γέλασε ο αυγερινός»,
Τα Ριζίτικα τραγούδια άνθησαν όμως και κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, θα βρούμε τραγούδια αναφορές στα σημαντικότερα γεγονότα που σφράγισαν την περίοδο από το 1940 – 1945 σε όλη την Κρήτη. « Παιδιά κι ήντα ‘ναι οι μπαλωτές στον πόρο στα Μεσαύλια, στα Φλώρια μες στσι ρεμαθιές»
Εξίσσου σημαντική όμως είναι η «κατάθεση ψυχής» του αειμνήστου ριζίτη Σήφη Καντηλιέρη από τα Κεραμιά Χανίων. Ο ίδιος πικράθηκε και βίωσε τα δεινά του εμφυλίου πολέμου και για αυτό τον λόγο το τραγούδι που έγραψε και τραγούδησε τα λέει όλα : « Παιδιά γιάντα τσι διώχνουνε του τόπου τους αντριωμένους, …».. Τα ιστορικά τραγούδια της Κρήτης δεν έχουν τέλος. Παραθέσαμε μόλις ελάχιστα παραδείγματα τραγουδιών που εξιστορούν σημαντικά γεγονότα της Κρήτης, όπως αυτά διαδραματίστηκαν στην πολύπαθη διαδρομή της.
Η θεματολογία των ριζίτικων ποικίλλει. Έχουμε τραγούδια αναφερόμενα σε ιστορικά γεγονότα, τραγούδια του Χάρου , του θανάτου, τση παρέας, ηρωικά, ερωτικά κ.λπ. Πολλά από τα ριζίτικα ερμηνεύονται αλληγορικά και ανιχνεύονται σ' αυτά κωδικοποιημένα απελευθερωτικά μηνύματα που μεταφέρονταν σε εποχές δουλείας.
Ηρωικά ριζίτικα. Είναι τα ριζίτικα τα οποία εξυμνούν τους άθλους των ηρώων της εποχής των ακριτών και παραδίδουν τους μύθους και τους θρύλους στις επόμενες γενιές. Τα ριζίτικα αυτά είναι γεμάτα από πολεμική και ηρωική πνοή, παλικαριά των πολεμικών ηρώων, αντικατοπτρίζοντας την ψυχή του Ελληνικού λαού. “Αγρίμια και αγριμάκια μου ,λάφια μου μερωμένα πέτε μου που’ν’ οι τόποι σας και πουν τα χειμαδιά σας....”
Ερωτικά ριζίτικα. Είναι τα ριζίτικα που εκφράζουν την αισθηματικότητα του κρητικού λαού με θέρμη για την ερωτική αγάπη και να παίνεσε τα κάλλη ενός αγαπημένου προσώπου ή να εκφράσει τον ερωτικό καημό του. “Μιαν έμορφη χτενίζετε στου φεγγαριού τον δίσκο...”
Ριζίτικα της ξενιτιάς. Είναι τα ριζίτικα όπου αντικατοπτρίζονται με τα μελανότερα χρώματα, τα βάσανα που έχει ο ξενιτεμός και για εκείνους που φεύγουν αλλά και για εκείνους που περιμένουν για χρόνια την επάνοδο αγαπημένων προσώπων. “Δεν πάω μα στην ξενιτιά, φοβούμαι μην πεθάνω,...”
Μοιρολόγια. Είναι εκείνα τα ριζίτικα που είναι από τα πιο λυρικά προϊόντα του ευαίσθητου κρητικού λαού, περιέχοντας στους στίχους τους πολύ τραγικότητα όση και τα περιστατικά από τα οποία εμπνέονται. “Ειντα’ χετε γυρού γυρού κι είναι βαριά η καρδιά σας δεν τρώτε δεν πίνετε και δεν χαροκοπάτε πριν έρθει ο χάρος να μας βρει να μασε’ διαγουμίσει να διαγουμίσει τσι γενιές και να διαλέξει τσι άντρες…”
· Η εξέλιξη και η διάδοση των.
Τα περισσότερα απ' αυτά καθιερώνονται μέσω των λυράρηδων, που εδώ και μερικές δεκαετίες έχουν "υιοθετήσει" το ριζίτικο διασκευάζοντας το, δυστυχώς όχι πάντα επιτυχημένα, και προσαρμόζοντάς το στους κανόνες λειτουργίας της διασκέδασης, που διαφέρει σημαντικά από τον τρόπο ψυχαγωγίας των ριζιτών μερακλήδων (χαρακτηριστικά παραδείγματα τα καθιερωμένα πλέον τραγούδια του Κώστα Μουντάκη "Εζευγαρώσαν τα πουλιά", "Αητός σε χώμα δεν πατεί" και "Ο θάνατος του Λυράρη e-nerokourou.gr
επιμέλεια κειμένου: Γιώργος Περουλάκης
Πηγές πληροφόρησης: «Ριζίτικα τραγούδια της Κρήτης» Μιχ.Βλαζάκη , «Το χωριό Μουστάκος Χανίων» Γ.Περάκη, «Σφακιανά ριζίτικα» Ειρ.Σπανδωνίδη,. « Ο Κρητικός τραγουδιστής» Π.Βαβουλές «Ριζίτικα, τα δημοτικά τραγούδια της Κρήτης» Σταμ.Αποστολάκης, Οι ρίζες των ριζίτικων τραγουδιών» Νικ. Καβρουλάκης
Ο όρος “Ριζίτικα” προήλθε από την λέξη ρίζα όπου στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι οι ρίζες-πρόποδες των βουνών. Τα ριζίτικα περιέχουν δεκαπεντασύλλαβο στοίχο με ομοιοκαταληξία . Δεν είναι προϊόντα στιγμιαίας έκφρασης όπως οι μαντινάδες αλλά είναι αποτέλεσμα της συνολικής ανθρώπινης σκέψης της κρητικής ψυχής και σπάνια μιλούν για προσωπικά προβλήματα παρά μόνο για προβλήματα του ανθρώπινου γένους.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜορφολογικά, τα ριζίτικα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε δυο μεγάλες κατηγορίες. Τα ριζίτικα “της τάβλας” και τα ριζίτικα “της στράτας”. Τα ριζίτικα της τάβλας ακούγονται κατά την διάρκεια κάποιου γεύματος η κάποιας εκδήλωσης χωρίς όμως την συνοδεία μουσικών οργάνων. Σε αντίθεση τα ριζίτικα της στράτας συνοδεύονται από μουσικά όργανα και ακούγονται κατά την διάρκεια κάποιας πορείας(π.χ γαμήλια πομπή)
· Η ιστορία του ριζίτικου.
Χρονολογικά, τα ριζίτικα τοποθετούνται από τα Βυζαντινά χρόνια μέχρι και σήμερα
Το Ριζίτικο τραγούδι υπήρξε ο πιο διαδεδομένος τρόπος εξιστόρησης ενός σημαντικού ιστορικού γεγονότος. Μέσα από την απλή και κατανοητή γλώσσα του Ριζίτικου, ο Κρητικός, που στις πιο πολλές περιπτώσεις ήταν αγράμματος, κατάφερνε να μαθαίνει αλλά και να διαδίδει την ιστορία του νησιού διά μέσου των αιώνων. Τα Ριζίτικα τραγούδια που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα είναι πολλά σε αριθμό και σε μελωδίες (σκοπούς) και μέσα από τους στίχους τους διηγούνται τα μεγαλύτερα γεγονότα που συνέβησαν στην Κρήτη, με τραχύ και επιβλητικό τρόπο, έτσι όπως αρμόζει σε αυτό το είδος.
Μέσα από αυτά τα τραγούδια ξεπηδούν μορφές ηρώων και πολεμιστών της Κρήτης, από τα χρόνια του Βυζαντίου έως και σήμερα.
Πολλά ριζίτικα είναι διαχρονικά Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι του πανελλήνια γνωστού και αγαπητού ριζίτικου, «Πότε Θα Κάνει Ξαστεριά». Η ιστορία του τραγουδιού αυτού δεν σταματάει στην τουρκοκρατία· φτάνει μέχρι τις μέρες μας, όπου έγινε τραγούδι αντίστασης των φοιτητών ενάντια στη δικτατορία στην κατάληψη της νομικής σχολής τον Φλεβάρη του 1973.
Ο μεγαλύτερος αριθμός των τραγουδιών αναφέρεται στα γεγονότα της εποχής της Τουρκοκρατίας του νησιού. Άλλωστε οι μεγαλύτεροι αγώνες των Κρητών έγιναν τότε, όπως και πήραν την διάσταση του θρύλου οι μεγάλες ηγετικές φυσιογνωμίες.(π.χ.Δασκαλογιάννης)
Ακόμα και η πολυπόθητη λευτεριά από τον οθωμανικό ζυγό δεν ήταν δυνατόν να λείψει από την πλούσια θεματολογία των Ριζίτικων τραγουδιών. « Εσιγανέψαν οι καιροί, παψάνε κι οι ανέμοι,…».
Η θρυλική επανάσταση του Θερίσσου το 1905 περιγράφεται σε πλήθος τραγουδιών εκείνης της περιόδου « Στσι Αλιάκες είς το Θέρισσο, είς έναν βράχο πάνω, κάθετ’ένας σταυραητός με τσι χρυσές φτερούγες…» και το κύριο πρόσωπο που απεικονίζεται στα τραγούδια αυτά είναι βεβαίως ο Ελευθέριος Βενιζέλος….. (Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ακούσομε το τραγούδι «Ο Διγενής ψυχομαχεί κι η γη τόνε τρομάζει …» από τον ίδιο τον Βενιζέλο)
Την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα και των Βαλκανικών πολέμων κατά το 1912 πολλοί Κρήτες πολέμησαν και τα κατορθώματά τους εξυμνήθηκαν από την λαϊκή μούσα σε δεκάδες τραγούδια «Με γέλασε ο αυγερινός»,
Τα Ριζίτικα τραγούδια άνθησαν όμως και κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, θα βρούμε τραγούδια αναφορές στα σημαντικότερα γεγονότα που σφράγισαν την περίοδο από το 1940 – 1945 σε όλη την Κρήτη. « Παιδιά κι ήντα ‘ναι οι μπαλωτές στον πόρο στα Μεσαύλια, στα Φλώρια μες στσι ρεμαθιές»
Εξίσσου σημαντική όμως είναι η «κατάθεση ψυχής» του αειμνήστου ριζίτη Σήφη Καντηλιέρη από τα Κεραμιά Χανίων. Ο ίδιος πικράθηκε και βίωσε τα δεινά του εμφυλίου πολέμου και για αυτό τον λόγο το τραγούδι που έγραψε και τραγούδησε τα λέει όλα : « Παιδιά γιάντα τσι διώχνουνε του τόπου τους αντριωμένους, …»..
Τα ιστορικά τραγούδια της Κρήτης δεν έχουν τέλος. Παραθέσαμε μόλις ελάχιστα παραδείγματα τραγουδιών που εξιστορούν σημαντικά γεγονότα της Κρήτης, όπως αυτά διαδραματίστηκαν στην πολύπαθη διαδρομή της.
· Τα είδη Ριζίτικου τραγουδιού
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ θεματολογία των ριζίτικων ποικίλλει. Έχουμε τραγούδια αναφερόμενα σε ιστορικά γεγονότα, τραγούδια του Χάρου , του θανάτου, τση παρέας, ηρωικά, ερωτικά κ.λπ.
Πολλά από τα ριζίτικα ερμηνεύονται αλληγορικά και ανιχνεύονται σ' αυτά κωδικοποιημένα απελευθερωτικά μηνύματα που μεταφέρονταν σε εποχές δουλείας.
Ηρωικά ριζίτικα. Είναι τα ριζίτικα τα οποία εξυμνούν τους άθλους των ηρώων της εποχής των ακριτών και παραδίδουν τους μύθους και τους θρύλους στις επόμενες γενιές. Τα ριζίτικα αυτά είναι γεμάτα από πολεμική και ηρωική πνοή, παλικαριά των πολεμικών ηρώων, αντικατοπτρίζοντας την ψυχή του Ελληνικού λαού.
“Αγρίμια και αγριμάκια μου ,λάφια μου μερωμένα
πέτε μου που’ν’ οι τόποι σας και πουν τα χειμαδιά σας....”
Ερωτικά ριζίτικα. Είναι τα ριζίτικα που εκφράζουν την αισθηματικότητα του κρητικού λαού με θέρμη για την ερωτική αγάπη και να παίνεσε τα κάλλη ενός αγαπημένου προσώπου ή να εκφράσει τον ερωτικό καημό του.
“Μιαν έμορφη χτενίζετε στου φεγγαριού τον δίσκο...”
Ριζίτικα της ξενιτιάς. Είναι τα ριζίτικα όπου αντικατοπτρίζονται με τα μελανότερα χρώματα, τα βάσανα που έχει ο ξενιτεμός και για εκείνους που φεύγουν αλλά και για εκείνους που περιμένουν για χρόνια την επάνοδο αγαπημένων προσώπων.
“Δεν πάω μα στην ξενιτιά, φοβούμαι μην πεθάνω,...”
Μοιρολόγια. Είναι εκείνα τα ριζίτικα που είναι από τα πιο λυρικά προϊόντα του ευαίσθητου κρητικού λαού, περιέχοντας στους στίχους τους πολύ τραγικότητα όση και τα περιστατικά από τα οποία εμπνέονται.
“Ειντα’ χετε γυρού γυρού κι είναι βαριά η καρδιά σας
δεν τρώτε δεν πίνετε και δεν χαροκοπάτε
πριν έρθει ο χάρος να μας βρει να μασε’ διαγουμίσει
να διαγουμίσει τσι γενιές και να διαλέξει τσι άντρες…”
· Η εξέλιξη και η διάδοση των.
Τα περισσότερα απ' αυτά καθιερώνονται μέσω των λυράρηδων, που εδώ και μερικές δεκαετίες έχουν "υιοθετήσει" το ριζίτικο διασκευάζοντας το, δυστυχώς όχι πάντα επιτυχημένα, και προσαρμόζοντάς το στους κανόνες λειτουργίας της διασκέδασης, που διαφέρει σημαντικά από τον τρόπο ψυχαγωγίας των ριζιτών μερακλήδων (χαρακτηριστικά παραδείγματα τα καθιερωμένα πλέον τραγούδια του Κώστα Μουντάκη "Εζευγαρώσαν τα πουλιά", "Αητός σε χώμα δεν πατεί" και "Ο θάνατος του Λυράρη
e-nerokourou.gr
επιμέλεια κειμένου: Γιώργος Περουλάκης
Πηγές πληροφόρησης:
«Ριζίτικα τραγούδια της Κρήτης» Μιχ.Βλαζάκη , «Το χωριό Μουστάκος Χανίων» Γ.Περάκη,
«Σφακιανά ριζίτικα» Ειρ.Σπανδωνίδη,. « Ο Κρητικός τραγουδιστής» Π.Βαβουλές
«Ριζίτικα, τα δημοτικά τραγούδια της Κρήτης» Σταμ.Αποστολάκης,
Οι ρίζες των ριζίτικων τραγουδιών» Νικ. Καβρουλάκης