Κωνσταντίνος Ψάχος (1869-1949)

Ο Πρωτοψάλτης Κωνσταντίνος Α. Ψάχος γεννήθηκε στις 18 Μαΐου 1869 στην Κωνσταντινούπολης και τα πρώτα του γράμματα τα διδάχτηκε στην κοινοτική σχολή του Μεγάλου Ρεύματος. Το 1881 εισήχθη στη Κεντρική Ιερατική Σχολή ολοκληρώνοντας τις εγκύκλιες σπουδές του και παράλληλα διδάχτηκε την ψαλτική τέχνη. Ο Ψάχος αρχικά χρησιμοποιούσε το επώνυμο "Αλεξάνδρου", κατά τη φοίτησή του όμως στη Σχολή χρησιμοποίησε επίσης το "Κωνσταντίνος Α. Ψαχίδης".  Τον Μάιο του 1887 προσλήφθηκε ως Α΄ δομέστικος στον Ιερό Ναό του Σωτήρος Χριστού στον Γαλατά. Το 1891 έγινε Α΄ δομέστικος του πρωτοψάλτη Ευστράτιου Παπαδόπουλου στον Ιερό Ναό της Παναγίας του Πέρα, θέση από την οποία έφυγε το 1892 για να μεταφερθεί στη Σμύρνη. Στη Σμύρνη διορίστηκε ως πρωτοψάλτης στον Ιερό Ναό Αγίου Χαραλάμπους του Γραικικού Νοσοκομείου Σμύρνης το 1892 για ένα χρόνο. Παραιτήθηκε από εκεί λόγω της επιδημίας χολέρας που είχε ξεσπάσει. Επέστρεψε τότε το 1893 στην Κωνσταντινούπολη και διορίστηκε εκ νέου στον Ιερό Ναό Εισοδίων της Θεοτόκου του Σταυροδρομίου. Το 1894 εργάστηκε για λίγους μήνες ως πρωτοψάλτης του Ιερού Ναού Αγ. Θεοδώρων Βλάγκας. Το 1895 έγινε πρωτοψάλτης στον Ιερό Ναό Αγίου Χαραλάμπους Βεβεκίου. Το 1896 προσλήφθηκε ως πρωτοψάλτης του Ιερού Ναού Αγ. Γεωργίου, Μετόχι του Αγίου Τάφου στο Φανάρι, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι την αναχώρησή του για την Αθήνα. Εκεί ήταν που του δόθηκε και η ευκαιρία να μελετήσει πλήθος χειρογράφων στη βιβλιοθήκη του Μετοχίου. Δίδαξε βυζαντινή και ευρωπαϊκή μουσική, αλλά και ανώτερα Ελληνικά και Θρησκευτικά σε διάφορες Σχολές. Το 1895 πρωτοστάτησε στην ίδρυση του "Μουσικού Εκκλησιαστικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως", του οποίου διετέλεσε ειδικός γραμματέας το 1898 και όπου υπηρέτησε δραστήρια μέχρι το 1902, οπότε και παραιτήθηκε οριστικά. Το 1904, μετά και από σχετική εισήγηση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωακείμ Γ΄ τη διεύθυνση της νεοσύστατης τότε Σχολής Βυζαντινής και Εκκλησιαστικής Μουσικής στην Αθήνα. Στην Αθήνα πλέον επικεντρώθηκε όλη η δράση του και η οικογενειακή του ζωή. Το 1911 ο Πατριάρχης απέδωσε στον Ψάχο τον τίτλο του "Άρχοντος μουσικοδιδασκάλου και κληρικού της Πατριαρχικής Αυλής της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας" ενώ το 1919, ήρθε σε ρήξη με τη Διεύθυνση του Ωδείου Αθηνών από το οποίο αποχώρησε μαζί με τον Μανόλη Καλομοίρη και ίδρυσε στις 20 Οκτωβρίου του ίδιου έτους το Ωδείο Εθνικής Μουσική. Ο Ψάχος εξέδωσε ένα μεγάλο ερευνητικό έργο και πραγματοποίησε πάμπολλες δημοσιεύσεις. Στα κείμενά του υπέγραφε συνήθως ως Κ.Α. Ψάχος ή με τα αρχικά Κ.Α.Ψ., σπανίως ολογράφως και σε πολλές περιπτώσεις με διάφορα ψευδώνυμα, όπως: Εις Ορθόδοξος, Σιωνίτης Ιερεμίας, Μουσικός Τηλέφιλος, Τέρπανδρος, Κωστάρας, Γέρων ερασιτέχνης, Πάροικος, Παράξενος, Μαθηματικός, Υπόδουλος λυτρωθείς, κ.λ.π. Ο Ψάχος μελέτησε τη Βυζαντινή Εκκλησιαστική, την Αρχαία Ελληνική, την ελληνική δημοτική και την οθωμανική και τουρκική μουσική. Ανέδειξε πολλούς μαθητές ιεροψάλτες κατά την σταδιοδρομία του. Διακρίθηκε πολλάκις για τα έργα του. Εφηύρε επίσης ένα πληκτροφόρο μουσικό όργανο, το Παναρμόνιο, μαζί με τον μαθηματικό Στ. Βραχάμη, ειδικά για την πιστή απόδοση των διαστημάτων της βυζαντινής μουσικής. Για την κατασκευή του οργάνου όμως αυτού, η μαθήτρια του η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού διοργάνωσε έρανο και χρηματοδότησε και η ίδια τις εργασίες και προς τιμήν της ο Ψάχος ονόμασε το όργανο "Εύειον Παναρμόνιον". Το Παναρμόνιο ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1922 στο εργοστάσιο Steinmeyer στο Oettingen της Γερμανίας και ολοκληρώθηκε το 1924. Συνολικά κατασκευάστηκαν τρία παναρμόνια, δυο μικρά και ένα μεγάλο. Σήμερα τα δυο μικρά παναρμόνια βρίσκονται το ένα στην Εστία Νέας Σμύρνης και το δεύτερο στο Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Ο Ψάχος έγραψε έργα εκκλησιαστικής μουσικής αλλά μουσική για αρχαίες τραγωδίες, με αφορμή τις Δελφικές Εορτές του ζεύγους Σικελιανού. Αξιόλογες συνθέσεις του είναι το «Άξιον εστί» σε ήχο εναρμόνιο και η «Αποστολική περικοπή» σε δ΄ ήχο χρωματικό ενώ το σπουδαιότερο θεωρητικό του έργο είναι «Το οκτάηχον σύστημα της Βυζαντινής μουσικής, εκκλησιαστικής και δημώδους και το της αρμονικής συνηχήσεως», που γράφτηκε στην Αθήνα το 1941, αλλά εκδόθηκε πολύ αργότερα, μόλις το 1978. Ο Ψάχος κατέγραψε ακόμη ελληνική δημοτική μουσική, αξιοποιώντας τα σημειογραφικά συστήματα της Βυζαντινή αλλά και της Ευρωπαϊκής μουσικής. Πρώτος, εξέδωσε την Λειτουργία έντυπη με συνηχητική γραμμή, επίσης εξέδωσε το βιβλίο του «Ασίας Λύρα» στο οποίο αναλύει τα μακάμια. Ο σοφός και μουσικότατος αυτός Έλληνας αφέθηκε στάσιμος επί σειρά ετών στον ίδιο βαθμό και πέθανε λησμονημένος στην Αθήνα το 1949, χωρίς ποτέ είτε να προαχθεί τιμητικά, είτε να προσληφθεί ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο σε ειδικά θεσπισμένη γι' αυτόν έδρα εθνομουσικολογίας (παρά τις σχετικές επίμονες προσπάθειες του Καλομοίρη), είτε τέλος να εκλεγεί Ακαδημαϊκός.

"Τη υπερμάχω στρατηγώ" 

https://www.youtube.com/watch?v=6EusdFbr5DI
Μέλος: Κοντάκιον - "Τη υπερμάχω στρατηγώ" (Στίχοι)
Μελοποιός: Κωνσταντίνος Ψάχος

Ερμηνεία: Δημήτριος Φακίνος

Ήχος: Πλάγιος του δ'