Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Γέρος του Μοριά (1770-1843)

Απόσπασμα από της Ὁμιλία του πρὸς τοὺς Γυμνασιόπαιδες στὴν Πνύκα την 8η Ὀκτωβρίου 1838.

"Εἰς αὐτὴν τὴν δυστυχισμένη κατάσταση μερικοὶ ἀπὸ τοὺς φυγάδες γραμματισμένους ἐμετάφραζαν καὶ ἔστελναν εἰς τὴν Ἑλλάδα βιβλία, καὶ εἰς αὐτοὺς πρέπει νὰ χρωστοῦμε εὐγνωμοσύνη, διότι εὐθὺς ὁποὺ κανένας ἄνθρωπος ἀπὸ τὸ λαὸ ἐμάνθανε τὰ κοινὰ γράμματα, ἐδιάβαζεν αὐτὰ τὰ βιβλία καὶ ἔβλεπε ποίους εἴχαμε προγόνους, τί ἔκαμεν ὁ Θεμιστοκλῆς, ὁ Ἀριστείδης καὶ ἄλλοι πολλοὶ παλαιοί μας, καὶ ἐβλέπαμε καὶ εἰς ποίαν κατάσταση εὑρισκόμεθα τότε. Ὅθεν μᾶς ἦλθεν εἰς τὸ νοῦ νὰ τοὺς μιμηθοῦμε καὶ νὰ γίνουμε εὐτυχέστεροι. Καὶ ἔτσι ἔγινε καὶ ἐπροόδευσεν ἡ Ἑταιρεία. Ὅταν ἀποφασίσαμε νὰ κάμωμε τὴν Ἐπανάσταση, δὲν ἐσυλλογισθήκαμε οὔτε πόσοι εἴμεθα, οὔτε πὼς δὲν ἔχομε ἄρματα, οὔτε ὅτι οἱ Τοῦρκοι ἐβαστοῦσαν τὰ κάστρα καὶ τὰς πόλεις, οὔτε κανένας φρόνιμος μᾶς εἶπε «ποῦ πᾶτε ἐδῶ νὰ πολεμήσετε μὲ σιταροκάραβα βατσέλα», ἀλλὰ ὡς μία βροχὴ ἔπεσε εἰς ὅλους μας ἡ ἐπιθυμία τῆς ἐλευθερίας μας, καὶ ὅλοι, καὶ ὁ κλῆρος μας καὶ οἱ προεστοὶ καὶ οἱ καπεταναῖοι καὶ οἱ πεπαιδευμένοι καὶ οἱ ἔμποροι, μικροὶ καὶ μεγάλοι, ὅλοι ἐσυμφωνήσαμε εἰς αὐτὸ τὸ σκοπὸ καὶ ἐκάμαμε τὴν Ἐπανάσταση."

"Νὰ μὴν ἔχετε πολυτέλεια, να μὴν πηγαίνετε εἰς τοὺς καφενέδες καὶ τὰ μπιλιάρδα. Νὰ δοθεῖτε εἰς τὰς σπουδάς σας καὶ καλύτερα νὰ κοπιάσετε ὀλίγον, δύο καὶ τρεῖς χρόνους καὶ νὰ ζήσετε ἐλεύθεροι εἰς τὸ ἐπίλοιπο τῆς ζωῆς σας, παρὰ νὰ περάσετε τέσσαρους - πέντε χρόνους τὴ νεότητά σας, καὶ να μείνετε ἀγράμματοι. Νὰ σκλαβωθεῖτε εἰς τὰ γράμματά σας. Νὰ ἀκούετε τὰς συμβουλὰς τῶν διδασκάλων καὶ γεροντοτέρων, καὶ κατὰ τὴν παροιμία, «μύρια ἤξευρε καὶ χίλια μάθαινε». Ἡ προκοπή σας καὶ ἡ μάθησή σας νὰ μὴν γίνῃ σκεπάρνι μόνο διὰ τὸ ἄτομό σας, ἀλλὰ να κοιτάζῃ τὸ καλὸ τῆς κοινότητος, καὶ μέσα εἰς τὸ καλὸ αὐτὸ εὑρίσκεται καὶ τὸ δικό σας. Ἐγώ, παιδιά μου, κατὰ κακή μου τύχη, ἐξ αἰτίας τῶν περιστάσεων, ἔμεινα ἀγράμματος καὶ διὰ τοῦτο σᾶς ζητῶ συγχώρηση, διότι δὲν ὁμιλῶ καθὼς οἱ δάσκαλοί σας. Σᾶς εἶπα ὅσα ὁ ἴδιος εἶδα, ἤκουσα καὶ ἐγνώρισα, διὰ νὰ ὠφεληθῆτε ἀπὸ τὰ ἀπερασμένα καὶ ἀπὸ τὰ κακὰ ἀποτελέσματα τῆς διχονοίας, τὴν ὁποίαν νὰ ἀποστρέφεσθε, καὶ νὰ ἔχετε ὁμόνοια. Ἐμᾶς μὴ μᾶς τηρᾶτε πλέον. Τὸ ἔργο μας καὶ ὁ καιρός μας ἐπέρασε. Καὶ αἱ ἡμέραι τῆς γενεᾶς, ἡ ὁποία σᾶς ἄνοιξε τὸ δρόμο, θέλουν μετ᾿ ὀλίγον περάσει. Τὴν ἡμέρα τῆς ζωῆς μας θέλει διαδεχθῇ ἡ νύκτα τοῦ θανάτου μας, καθὼς τὴν ἡμέραν τῶν Ἁγίων Ἀσωμάτων θέλει διαδεχθῇ ἡ νύκτα καὶ ἡ αὐριανὴ ἡμέρα. Εἰς ἐσᾶς μένει νὰ ἰσάσετε καὶ νὰ στολίσετε τὸν τόπο, ὁποὺ ἡμεῖς ἐλευθερώσαμε·" 

Λάμπουν τα χιόνια στα βουνά (ΤΩΝ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΑΙΩΝ)
https://www.youtube.com/watch?v=5t-1dq-pER8
Κλέφτικα Τραγούδια - Περιοχή Αρκαδία
Εκτέλεση: Νίκος Δελής

"Ό,τι μπορούσα έκανα. Έκαμα το χρεός μου προς την πατρίδα και εγώ και όλη η φαμελιά μου. Είδα την πατρίδα μου ελεύθερη, είδα εκείνο οπού ποθούσα και εγώ και ο πατέρας μου και ο παππός μου και όλη η γενεά μου, καθώς και όλοι οι Έλληνες".  

"Αντίκρισα τόσες φορέ τον θάνατο και δεν τον φοβήθηκα. Ούτε και τώρα τον φοβάμαι."

Των Κολοκοτρωναίων
https://www.youtube.com/watch?v=-r5b0HuN9pI
Από το LP Ωδές 1979- Βαγγέλης Παπαθανασίου
Εκτέλεση: Ειρήνη Παππά

Ο Γάλλος αξιωματικός Maxime Rayband, που πολέμησε ως εθελοντής στην Ελλάδα, γράφει:

"Δε μπορεί κανείς να του αρνηθεί μια έμφυτη ιδιοφυία στα πολεμικά. Είναι εντελώς αγράμματος. Ανάστημα πάνω από το μέτριο, ατημέλητη αμφίεση, θηριώδης φυσιογνωμία, έκφραση σκληρή και άγρια. Χάρη στη σωματική του διάπλαση και τη σιδερένια υγεία του αντέχει και στις πιο σκληρές κακουχίες".

Ο Πρώσσος αξιωματικός C. M. Schrebian, επίσης εθελοντής πολεμιστής, καταγράφει ως εξής την εντύπωση που του άφησε, το 1822, όταν τον είδε πρώτη φορά:

"Ο Κολοκοτρώνης πλησίαζε την πόλη (Τριπολιτσά) και άφησα τη θέση που είχα ως τότε, για να παρατηρήσω από κοντά τον διαβόητο αυτόν άνδρα, που είχε τότε πολύ μεγάλο κύρος στους Έλληνες. Ίππευε ένα ωραίο άσπρο αραβικό άτι. Η φορεσιά του ήταν κοκκινοβαφής, πλούσια κεντημένη με χρυσάφι και ραμμένη με τον αλβανικό τρόπο. Στους ώμους του ήταν δύο ολόχρυσες λεοντοκεφαλές και στο αριστερό του χέρι κρατούσε ένα μπαστούνι (με χρυσό πόμολο) στηριγμένο στο δεξί πόδι. Το κάλυμμα της κεφαλής του ήταν ένα πλακουτσωτό κόκκινο σκουφί τριγυρισμένο με ένα χοντρό μεταξωτό μαντήλι. Τα πόδια του από τους αστραγάλους ως επάνω από τις κνήμες περιβάλλονταν με περικνημίδες (τουσλούκια) χρώματος ανοιχτού μπλε και κόκκινου. Τα παπούτσια επίσης κόκκινα. Το άλογό του ήταν επιστρωμένο με κόκκινη μαροκινή σέλα, κεντημένη με χρυσό. Στο πίσω και ανυψωμένο μέρος της διακρίνονταν επτά χρυσά άστρα και το μισοφέγγαρο. Το πιο κοντινό του περιβάλλον το αποτελούσαν οι δυο του γιοι και ο γιος της φημισμένης Μπουμπουλίνας, ένα αγόρι 12 περίπου χρόνων, οι οποίοι τον ακολουθούσαν ντυμένοι επίσης με βαρύτιμα ρούχα και ιππεύοντας μεγαλόπρεπα άλογα. Ακόμη στην ακολουθία του βρίσκονταν πολλοί κακοντυμένοι με βρώμικα ρούχα Έλληνες που ίππευαν άλλογα, μουλάρια και γαϊδούρια και οι οποίοι μου φάνηκαν μάλλον υπηρέτες παρά σπουδαία πρόσωπα. Η πομπή προχωρούσε προς την ορισμένη για τον καπετάνιο κατοικία κάτω από τους δυνατούς πυροβολισμούς των στρατιωτών που τους συνόδευαν και που ο αριθμός τους ίσως ανέβαινε στους τριακόσιους ή τετρακόσιους άνδρες".