Ομήρου Ιλιάς

Τα ομηρικά έπη είναι τα παλαιότερα διασωθέντα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας αλλά και ένα από τα παλαιότερα έργα της δυτικής λογοτεχνίας σε γραπτή μορφή. Ανεξάρτητα από την παλαιότητας τους, τα ομηρικά έπη αποτελούν έργα μεγάλης λογοτεχνικής δύναμης, αισθητικής ωριμότητας και ουμανιστικής έκφρασης, στοιχεία που άσκησαν τεράστια και διαχρονική επιρροή τόσο στον πνευματικό κόσμο όσο και στους απλούς ανθρώπους. Αποτέλεσαν το πολιτιστικό και εκπαιδευτικό θεμέλιο όλη την περίοδο της κλασικής αρχαιότητας και συνέχισαν να επιδρούν στη διαμόρφωση της λογοτεχνικής και της φιλοσοφικής σκέψης καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας του Δυτικού πολιτισμού.

Η σύνθεση της Ιλιάδας, τοποθετείται στον 8ο αιώνα π.Χ. και βασίζεται στην προφορική ποιητική σύνθεσης και απαγγελίας ηρωικών ποιημάτων που είχε αναπτυχθεί τους προηγούμενους αιώνες. Ως δημιουργός της θεωρείται ο Όμηρος αν και οι πληροφορίες για τον ίδιο τον ποιητή και το έργο του είναι και συγκεχυμένες, κάπως αντιφατικές και πολλές φορές αλληλοσυγκρουόμενες (βλπ "Ομηρικό Ζήτημα").

Η Ιλιάδα είναι γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο σε έντεχνη ποιητική γλώσσα και αποτελείται από 15.693 στίχους και περιγράφει κάποια γεγονότα του δέκατου και τελευταίου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας (Ιλίου) από τους Έλληνες,. Η Ιλιάδας ξεκινά ουσιαστική με τη μῆνι (την οργή δηλαδή) του Αχιλλέα, μετά από διαφωνία του με τον Αγαμέμνονα για τη διανομή των λαφύρων από τις μάχες, που οδηγεί στην αποχώρηση του Αχιλλέα από τις πολεμικές επιχειρήσεις. Στην Ιλιάδα περιλαμβάνονται τα γεγονότα που ακολουθούν την αποχώρηση του Αχιλλέα και οι επιτυχίες των Τρώων, η είσοδος του Πατρόκλου στον πόλεμο με τον οπλισμό του Αχιλλέα, ο θάνατος του Πατρόκλου, η επιστροφή του Αχιλλέα στη μάχη για εκδίκηση, ο θάνατος του Έκτορος, η βεβήλωσή του νεκρού σώματός του από τον Αχιλλέα και στο τέλος, η παράδοση του νεκρού Έκτορος στους Τρώες και τον πατέρα του Πρίαμο για την ταφή του.

Από τους Γραμματικούς της Αλεξάνδρειας, η Ιλιάδα διαιρέθηκε σε 24 ραψωδίες, σύμφωνα με το κεφαλαιογράμματο ελληνικό αλφάβητο (Α-Ω). Η πρώτη ραψωδία χρησιμεύει ως εισαγωγή σε ολόκληρο το έπος, το οποίο αποτελείται από τρία μέρη και συγκεκριμένα.

Από τη Β μέχρι τη Ι ραψωδία έχουμε την αποχή του Αχιλλέα, οι Αχαιοί δίνουν μάχες με τους Τρώες, στις οποίες άλλοτε νικούν και άλλοτε νικιούνται, και στο τέλος κινδυνεύουν να καταστραφούν, γιατί οι Τρώες μπήκαν μέσα στο στρατόπεδο των Αχαιών. Με τη ραψωδία Ι έχουμε διακοπή της μάχης και παρακολουθούμε τους ρητορικούς λόγους της πρεσβείας, η οποία ικετεύει τον Αχιλλέα να μπει στη μάχη. Η ραψωδία Ι βρίσκεται μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου μέρους και αποτελεί δείγμα της τέχνης του Ομήρου, ο οποίος την παρενέβαλε σαν γέφυρα για το δεύτερο μέρος.

Από τη ραψωδία Κ μέχρι την Τ περιγράφονται οι μάχες που δίνουν οι Αχαιοί με τους Τρώες, και συνήθως νικιούνται, μέχρις ότου ο Έκτορας αφού σκοτώσει τον Πάτροκλο, θ΄ απειλήσει το στρατόπεδο των Αχαιών. Ο θάνατος όμως του Πατρόκλου γίνεται η αιτία να ξαναμπεί ο Αχιλλέας στο πόλεμο.

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος της Ιλιάδας, το οποίο εξελίσσεται από τη ραψωδία Υ μέχρι του τέλος ολοκληρώνεται με την ταφή (καύση) του τιμημένου Έκτορα. Συγκονιστικότερη ίσως στιγμή του έργου είναι όταν ο γέρο Πρίαμος πέφτει ικέτης μπροστά στα πόδια του Αχιλλέα προκειμένου να παραλάβει το σώμα του νεκρού παιδιού του.

Δεν ονομάζεται Αχιλληίς αλλά Ιλιάς, από την πόλη Ίλιον (Τροία), γύρω από την οποία εξελίσσεται. Τα γεγονότα του τρωικού πολέμου, που αφηγείται η Ιλιάδα, διαδραματίζονται στον δέκατο χρόνο του πολέμου και εκτυλίσσονται σε περίπου 51 ημέρες. Η όλη υπόθεση (οργή του Αχιλλέα) εξελίσσεται σε 51 ημέρες και τρεις νύχτες.  Αξιοσημείωτο είναι ότι και στην Οδύσσεια και τα εξιστορούμενα γεγονότα του έπους καλύπτουν βάθος χρόνου μια δεκαετία ο ποιητής του έργου τα έχει εντάξει σε μόλις 41 ημέρες. Τα επεισόδια που έχουν προηγηθεί στα δέκα χρόνια του πολέμου, καθώς και η προϊστορία του πολέμου, περιλαμβάνονται στα Κύπρια έπη, ενώ τα γεγονότα μετά την ταφή του Έκτορα μέχρι και την άλωση της Τροίας περιέχονται στα επόμενα έργα του τρωικού κύκλου, Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου πέρσις.

Για την Ελένη
https://www.youtube.com/watch?v=YN4Scb5OayA
Στίχοι: Μιχάλης Μπουρμπούλης
Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Πρώτη Εκτέλεση: Στέλιος Μαρκετάκης
Από τον δίσκο του Μ. Χατζιδάκι "Για την Ελένη" (1978)
Άλλες Εκτελέσεις: Μαρία Δημητριάδη

Ο Όμηρος στην Ιλιάδα παρουσιάζει την Ελένη ως πλάσμα ανθρώπινο με καταγωγή, αποφεύγει την κατάκριση και την καταδίκη, αλλά την παρουσιάζει συχνά να αυτοκαταδικάζεται μεταχειριζόμενη το επίθετο «κυνώπις» για τον εαυτό της. Αν και αγαπάει τον Πάρη, τον παρατά, γιατί δεν είναι γενναίος. Ο Όμηρος τη χαρακτηρίζει καλλίκομον (ομορφομαλλούσα), καλλιπάρηον (ομορφοπρόσωπη), λευκώλενον (ασπροχέρα), τανύπεπλον (ομορφοντυμένη) κ.α. αλλά και ριγεδανήν (φρικτή), γιατί προκάλεσε τον αφανισμό πολλών ηρώων.

Έκτορας και Ανδρομάχη

https://www.youtube.com/watch?v=qBpRfnrxUcg

Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης

Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Εκτέλεση: Λάκης Παππάς

Προοίμιον της Ιλιάδας

 «Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἥ μυρί’ Ἀχαιοῖς ἄλγε’ ἔθηκε,
πολλάς δ’ ἰφθίμους ψυχάς Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτούς δέ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διός δ’ ἐτελείετο βουλή,
ἐξ οὗ δή τά πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καί δῖος Ἀχιλλεύς.»