Μυθικοί-Επικοί Κύκλοι (Αργομυκηναϊκός/ Αργοναυτικός / Τρωϊκός / Θηβαϊκός)

Ο όρος ελληνική μυθολογία καλύπτει το σύνολο των μύθων που σχετίζονται με την ελληνική παράδοση, έτσι όπως παρουσιάζονται στα κείμενα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Οι παλαιότερες γνωστές λογοτεχνικές πηγές είναι τα δύο έπη του Ομήρου ενώ πολύτιμη πηγή αποτελούν και τα ποιητικά έργα του Ησιόδου Θεογονία και Έργα και Ημέραι, που αναφέρονται στην αρχαία ελληνική αντίληψη για την δημιουργία του κόσμου, την διαδοχή των θείων κυβερνητών, τη διαδοχή των ανθρώπινων εποχών, την προέλευση του ανθρώπινου δράματος και των θυσιαστικών πρακτικών. Tα μνημειακά στοιχεία στις Μυκήνες και τη Μινωική Κρήτη βοήθησαν στην επίλυση πολλών ερωτημάτων που προέκυπταν από τα ομηρικά έπη και χορήγησαν αρχαιολογικές αποδείξεις για πολλές από τις μυθολογικές λεπτομέρειες που αφορούν τους Θεούς και τους ήρωες. Το επίτευγμα της επικής ποίησης ήταν να δημιουργηθούν οι ιστορικοί κύκλοι, και κατά συνέπεια να αναπτυχθεί μια έννοια μυθολογικής χρονολογίας. Αν και οι αντιφάσεις στις ιστορίες καθιστούν μια απόλυτη χρονολόγηση αδύνατη, κατά προσέγγιση είναι εφικτή. Η μυθολογική ιστορία του κόσμου διαιρείται σε 3 ή 4 ευρύτερες περιόδους:

• Η εποχή των Θεών ή Θεογονία (γέννηση των Θεών): μύθοι σχετικά με την προέλευση του κόσμου, των Θεών και της ανθρώπινης φυλής. Σύμφωνα με τον Walter Burkert, το χαρακτηριστικό γνώρισμα του ελληνικού ανθρωπομορφισμού είναι ότι "οι θεοί είναι άτομα, και όχι αφηρημένες έννοιες, ιδέες η αντιλήψεις".
• Η εποχή Θεών και Ανθρώπων: ιστορίες αλληλεπιδράσεων τιμωρίας και ανταπόδοης μεταξύ Θεών, ημίθεων, και θνητών. Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει την συσχέτιση σημαντικών πολιτιστικών καινοτομιών ή εφευρέσεων με μυθικά πρόσωπα (Προμηθέα, Τάνταλο, Τριπτόλεμο).
• Η εποχή των Ηρώων, όπου η θεία δραστηριότητα είναι περιορισμένη. Μέλη της πρώιμης γενιάς ηρώων, ήταν ο Ηρακλής, ο Περσέας, ο Δευκαλίων, ο Θησέας και ο Βελλεροφών, έχουν πολλά κοινά με τον πρώτον. Στην ηρωική εποχή έχουν αποδοθεί και τρία μεγάλα στρατιωτικά γεγονότα, η Αργοναυτική εκστρατεία, ο Τρωικός πόλεμος καθώς και ο Θηβαϊκός κύκλος. Η επική ποίηση όπως προείπαμε δημιούργησε κύκλους ιστοριών γύρω από συγκεκριμένα γεγονότα ή ήρωες και καθιέρωσε τις οικογενειακές σχέσεις μεταξύ των ηρώων στις διάφορες ιστορίες. Έτσι, προέκυψε και η χρονολογική διάταξη των ιστοριών. Σύμφωνα με τον Ken Dowden, "υπάρχει μια δομή αίτιο-αποτέλεσμα, μπορούμε δηλαδή να παρακολουθήσουμε την τύχη κάποιων οικογενειών σε βάθος χρόνου" όπως ο Οίκος του Ατρέα ή ο Οίκος του Λάβδακου.

Τα Κύκλια Έπη: (Τα Έπη του Κύκλου όπως ονομάστηκαν, ομαδοποιήθηκαν με βάση το θέμα τους και οι διάφοροι μύθοι που περιέχουν ακολουθούσαν χρονολογική σειρά και σχημάτιζαν ένα κύκλο. Συνολικά σώζονται μόνο τίτλοι επών και περί τους 120 στίχους) 

-Ο Αργολικός ή Αργομυκηναϊκός Κύκλος σχετίζεται με τα δύο μεγάλα βασιλεία, του Άργους και των Μυκηνών και ειδικότερα με τις δυναστείες  των Περσειδών με ιδρυτή τον Περσέα από τη μια και από την άλλη το καταραμένο γένος των Τανταλιδών-Πελοπιδών. Ο Τάνταλος τιμωρήθηκε με θεία και αιώνια καταδίκη. Ο γιος του Πέλοπας, θα καταραστεί αργότερα τα ίδια τα παιδιά του Ατρέα και Θυέστη τα οποία θα ξεπεράσουν σε βαρβαρότητα και έγκλημα ακόμη και τους ίδιους τους προγόνους τους. Παιδιά του Ατρέα ήταν και οι περιβόητο "Ατρείδες" (Αγαμέμνονας και Μενέλαος) ενώ του Θυέστη ο Αίγισθος. Στον αντίποδα ο Περσέας, γιος του Δία και της Δανάης για να αποκτήσει το βασίλειό του Άργους θα πρέπει πρώτα να αποκεφαλίσει ένα τρομερό τέρας, τη φοβερή Μέδουσα Γοργώ. Στην επιστροφή του ο Περσέας θα σώσει την πανέμορφη Ανδρομέδα ενώ όταν θα συναντήσει τον παππού του θα τον σκοτώσει άθελά του. Έτσι ο Περσέας θα γίνει βασιλιάς της Τίρυνθας. Ο Περσέας παντρεύτηκε την Ανδρομέδα απέκτησε 7 παιδιά ενώ από τον Περσέα, γιο του Δία, ξεκινά και η περίφημη γενιά του Ηρακλή, γιου του Δία. 

-Ο Αργοναυτικός Κύκλος περιλαμβάνει τους μύθους τους σχετικούς με τον Ιάσονα και την Αργοναυτική εκστρατεία. Η αργοναυτική εκστρατεία, το ταξίδι από την Ιωλκό προς την Κολχίδα, για να πάρει ο Ιάσονας το χρυσόμαλλο δέρας, καθώς είναι και η ίδια μύθος συνδέεται με μία σειρά συγγενικών μύθων: το μύθο του Πελία, του Φρίξου και της Έλλης, των Διόσκουρων, των εκστρατειών του Ηρακλή, του Φινέα, του Ιάσονα και της Μήδειας, ενώ σε αυτό τον κύκλο συναντάμε τις Σειρήνες, την Κίρκη, τις Συμπληγάδες Πέτρες, το νησί των Φαιάκων -που εντάσσονται και στον Τρωικό κύκλο, ως μέρος των περιπετειών του Οδυσσέα, καθώς επιστρέφει από την Τροία- το μυθικό Τάλο, το χάλκινο γίγαντα της Κρήτης την εποχή του μυθικού βασιλιά Μίνωα.

-Με τον όρο Τρωικός κύκλος αναφερόμαστε σε μία ομάδα επών που εξιστορούν διάφορες πτυχές του τρωικού πολέμου και όλες μαζί στη σειρά δίνουν τον τρωικό μύθο από την αρχή μέχρι το τέλος του. Από τα έργα του κύκλου σώζεται ολόκληρη μόνο η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, ενώ για τα άλλα που είναι σαφώς μεταγενέστερα υπάρχουν πληροφορίες μόνο από περιλήψεις. Τα γεγονότα που προηγούνται της Ιλιάδας περιέχονται στα Κύπρια Έπη, που αποτελούνταν από 11 βιβλία και ξεκινούσαν από την προϊστορία του πολέμου, δηλαδή την επιθυμία του Δία να προκαλέσει ένα μεγάλο πόλεμο για να περιορίσει τον υπερπληθυσμό της γης. Ακολουθούσε η ιστορία του γάμου των γονέων του Αχιλλέα (της Θέτιδας και του Πηλέα), η κρίση του Πάρη, η αρπαγή της ωραίας Ελένης, η συγκέντρωση των Ελλήνων στην Αυλίδα και τα πρώτα δέκα χρόνια της εκστρατείας. Τα γεγονότα μετά το τέλος της Ιλιάδας ήταν θέμα της Αιθιοπίδας. Εκεί εξιστορούνται τα τελευταία κατορθώματα του Αχιλλέα (μεταξύ των οποίων και η μονομαχία με την αμαζόνα Πενθεσίλεια, ο θάνατος και η ταφή του. Ό,τι ακολούθησε τον θάνατο του Αχιλλέα μέχρι και την κατασκευή του Δούρειου Ίππου ήταν θέμα της Μικράς Ιλιάδος. Η άλωση της Τροίας περιέχεται στο έπος Ιλίου πέρσις. Την επιστροφή των ηρώων των Αχαιών στις πατρίδες τους εξιστορούσαν οι Νόστοι. Ειδικότερα η επιστροφή του Οδυσσέα είναι το θέμα της Οδύσσειας. Τα τελευταία γεγονότα της ζωής του Οδυσσέα, μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη, είναι θέμα του τελευταίου έπους του κύκλου, της Τηλεγόνιας. Ένα τμήμα της είναι οι νέες περιπλανήσεις του Οδυσσέα για να εξευμενίσει τον Ποσειδώνα και ένα άλλο θέμα της είναι η άφιξη στην Ιθάκη του Τηλέγονου, γιου του Οδυσσέα από την Κίρκη. Ο Τηλέγονος σκοτώνει τον Οδυσσέα χωρίς να τον αναγνωρίσει.

-Ο Θηβαϊκός ή Βοιωτικός κύκλος είναι συλλογή τεσσάρων χαμένων επών της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας σχετιζομένων με την Βοιωτική πόλη της αρχαίας Θήβας. Είναι συντεθειμένα σε δακτυλικό εξάμετρο και γράφηκαν πιθανότατα γύρω στα 750 με 500 π.Χ. Τα έπη του Θηβαϊκού Κύκλου ήταν τα εξής: Η Οιδιπόδεια, που αποδίδεται στον Κιναίθοντα: εξιστορούσε την ιστορία της επίλυσης του αινίγματος της Σφίγγας από τον Οιδίποδα, και πιθανόν και τον αιμομικτικό του γάμο με τη μητέρα του Ιοκάστη. Η Θηβαΐς, αγνώστου συγγραφέα αλλά αποδιδόμενου από μερικούς στην αρχαιότητα στον Όμηρο: εξιστορούσε τον πόλεμο μεταξύ των γιων του Οιδίποδα, Ετεοκλή και Πολυνείκη, και την αποτυχημένη εκστρατεία του Πολυνείκη κατά της πόλης της Θήβας με άλλους έξι ηγέτες, κατά την οποία σκοτώνονται και ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης. Οι Επίγονοι, που αποδιδόταν στην αρχαιότητα είτε στον Αντίμαχο ή στον Όμηρο: αποτελούσε συνέχεια της Θηβαΐδας, αναφέροντας την ιστορία της νέας γενιάς ηρώων που επιτέθηκαν στη Θήβα, με επιτυχία αυτή τη φορά. Η Αλκμεωνίς, αγνώστου συγγραφέα: εξιστορούσε τη δολοφονία της Εριφύλης από το γιό της Αλκμαίονα επειδή είχε κανονίσει το θάνατο του πατέρα του Αμφιάραου (που εξιστορείτο στη Θηβαΐδα).

Αργοναύτες
https://www.youtube.com/watch?v=TNeYqPCPqsc
Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου
Μουσική: Ηλίας Ανδριόπουλος
Εκτέλεση: Νένα Βενετσάνου