Λουκιανός (125-180)

Ο Λουκιανός υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους αττικιστές συγγραφείς της Δεύτερης σοφιστικής και ο δημιουργός του σατιρικού διαλόγου. Ο Λουκιανός ήταν Σύρος στην καταγωγή και γεννήθηκε στα Σαμόσατα στη δυτική όχθη του Ευφράτη, περί το 125 μ.Χ. Οι γονείς του τον έστειλαν μαθητευόμενο σε κάποιο θείο του γλύπτη αλλά η μαθητεία του αυτή δεν κράτησε πολύ γιατί ο νεαρός Λουκιανός έσπασε από αδεξιότητα μια πλάκα και ο θείος του τον επέπληξε αυστηρά. Έτσι, εγκατέλειψε το εργαστήρι του θείου του και επέστρεψε στο σπίτι των γονέων του. Η έντονη φιλομάθειά του τον έκανε να στραφεί στα γράμματα. Αφού μελέτησε τα ελληνικά, ξεκίνησε να μάθει τη ρητορική τέχνη στις ρητορικές σχολές της Ιωνίας. Στην Αντιόχεια άσκησε τη δικανική τέχνη και στη Σμύρνη σπούδασε τη σοφιστική, κυρίως ως μέσον προσπορισμού χρημάτων. Κατόπιν άρχισε να ταξιδεύει, επιδεικνύοντας τις ρητορικές του ικανότητες, σε διάφορες πόλεις της Μικράς Ασίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Γαλατίας. Ωστόσο, δεν έμενε ικανοποιημένος με τη ρητορική, και τελικά απογοητεύτηκε, θεωρώντας την ρηχή. Σε ηλικία 40 ετών, παράτησε την τέχνη του σοφιστή και στράφηκε στη φιλοσοφία. Πνεύμα κατεξοχήν ανήσυχο, εντρύφησε σχεδόν σε όλες τις φιλοσοφικές σχολές, αλλά τα φιλοσοφικά ρεύματα των Επικούρειων και των Κυνικών ήταν που προσέλκυσαν κυρίως τη συμπάθειά του. Αντίθετα, αντιπαθούσε σφόδρα τους Στωϊκούς, ίσως για την πασίγνωστη τάση τους να ανακατεύονται στην πολιτική, το πομπώδες ύφος τους και τον δογματισμό τους. Το 165 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και εκεί ανέπτυξε τον ιδιαίτερο τρόπο γραφής του, χρησιμοποιώντας κατά κόρον τον λιτό και απέριττο διάλογο και τη χαριτολογία. Τα έργα του έχουν ένα κωμικό, πειρακτικό ύφος, που είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του γνώρισμα. Γύρω στο 171 ο Λουκιανός έφυγε από την Αθήνα, για να αναλάβει μια αξιόλογη και καλά αμειβόμενη θέση στον δικαστικό κλάδο της αυτοκρατορικής διοίκησης της Αιγύπτου, με προοπτικές για προαγωγή σε ανώτερες διοικητικές θέσεις αλλά το καλοκαίρι του 175 επέστρεψε και πάλι στην Αθήνα. Η τελευταία χρονολογική ένδειξη για τη ζωή του είναι το έτος 180 μ.Χ., κατά το οποίο πέθανε ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος. 

Ο Λουκιανός, ο οποίος εχειρίζετο άνετα την ελληνική γλώσσα και ιδίως το αττικό ιδίωμα, από νωρίς αναπτύσσει ένα ιδιαίτερα προσωπικό και αναγνωρίσιμο είδος λόγου. Χρησιμοποιεί δηλαδή κατά κόρον τον διάλογο για να σατιρίσει, να καυτηριάσει και να αναπτύξει τα θέματα που τον απασχολούν. Είναι ένας διάλογος λιτός και γεμάτος χαριτολογίες, απαλλαγμένος από τα περίτεχνα και πομπώδη σχήματα λόγου που συναντά κανείς συχνά σε φιλοσοφικούς διαλόγους. Ο Λουκιανός απεχθάνεται την εξεζητημένη χρήση της γλώσσας, τα παραφορτωμένα ρητορικά σχήματα, τη σοβαροφάνεια και τον υπεραττικισμό και δεν χάνει ευκαιρία να τα σατιρίσει. Στα έργα του συχνά χλευάζει τους φιλοσόφους και τους ρήτορες για τον γεμάτο στόμφο λόγο τους, αντλώντας πιθανότατα και από τα προσωπικά του βιώματα ως ρήτορα κατά την νεότητά του. Μια ακόμη τολμηρή καινοτομία του Λουκιανού είναι ότι ανέμειξε πεζό με ποιητικό λόγο. Οι διάλογοί του συχνά διανθίζονται με εκλεκτά ποιητικά αποσπάσματα και παροιμιώδεις φράσεις, που δίνουν ζωντάνια στη ροή του κειμένου. Ο λόγος του είναι αιχμηρός και διεισδυτικός αφού με μεγάλη οξύνοια αποκαλύπτει και καυτηριάζει τα σφάλματα των συγχρόνων του: τη διαφθορά των ηθών, την κενοδοξία των φιλοσόφων, τη σχολαστικότητα των γραμματικών καθώς και τη δεισιδαιμονία και τη μωρία του απλού λαού. Απέναντι σε όλα τούτα τοποθετεί το ελληνικό ιδεώδες, το μέτρον ως φιλοσοφημένη στάση ζωής. Συχνά ειρωνεύεται τις υπερβολές της μυθολογίας, όπως αυτή εκφράζεται στην ποίηση του Ομήρου. Σήμερα, αποδίδονται στον Λουκιανό 82 βιβλία, μερικά από τα οποία θεωρούνται νόθα ή αμφισβητούμενα, ενώ το έργο του Σώστρατος που αναφέρεται ότι έχει γράψει στο «Δημώνακτος βίος» δεν σώζεται. Τα πιο γνωστά του έργα είναι οι Διάλογοι και η Ἀληθὴς ἱστορία ενώ η επίδραση στους μεταγενέστερους ήταν τεράστια.

Οι Κυνικοί στον Άδη/ Νεκρικοί Διάλογοι του Λουκιανού
https://www.youtube.com/watch?v=RhVS9ZCnDMY
«Οι Κυνικοί στον Άδη» είναι μια παράσταση θεάτρου σκιών με διασκευασμένα κείμενα κυρίως από τους Νεκρικούς διαλόγους του Λουκιανού καθώς και από άλλα κείμενα του Σύρου σατιρικού συγγραφέα (Μένιππος ή Νεκυομαντεία, Κατάπλους ή Τύραννος  και άλλα) και με την συνοδεία ζωντανής μουσικής. 

Οι «Νεκρικοί διάλογοι» είναι μια συλλογή από τριάντα διαλογικά στιγμιότυπα στη μορφή των Θεών διαλόγων και των Εταιρικών διαλόγων του Λουκιανού και το ίδιο φημισμένη μ΄ αυτούς, γιατί οι Νεκρικοί διάλογοι έχουν γίνει το πρότυπο για ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος και με την ίδια μάλιστα ονομασία.

Μένιππος και Χάρων
https://www.youtube.com/watch?v=E0uusR-rwZk
Στίχοι: Κώστας Βίρβος
Μουσική: Μίμης Πλέσσας
Εκτέλεση: Αντώνης Καλογιάννης

*Ο Χάρων ήταν γιος του Ερέβους και της Νύχτας. Παριστανόταν ως  ένας ιδιότροπος, σκελετωμένος γέροντας ή ως φτερωτός δαίμονας με ένα διπλό σφυρί. Μετέφερε με τη βάρκα του τους πρόσφατα αποθανόντες από τη μια όχθη του ποταμού Αχέροντα στην άλλη, όπου σύμφωνα με τη μυθολογία βρισκόταν η είσοδος του Άδη. Οι νεκροί έπρεπε οπωσδήποτε να πληρώσουν στον Χάροντα έναν οβολό για τα ναύλα. Γι' αυτό στην αρχαία Ελλάδα τοποθετούσαν πάντα έναν οβολό κάτω από τη γλώσσα των νεκρών σωμάτων πριν τα ενταφιάσουν, για να έχει να πληρώσει ο νεκρός τον Χάροντα. Όσοι δεν είχαν να πληρώσουν ήταν καταδικασμένοι να περιπλανιούνται στις όχθες του Αχέροντα για εκατό χρόνια. **Ο Μένιππος ήταν κυνικός φιλόσοφος, μαθητής του Διογένη και πιαθνότατα δεν πίστευε σ’ αυτήν τη δοξασία. Στους Νεκρικούς Διάλογους, ο Μένιππος αναφέρεται ως ο μόνος που διέσχισε ποτέ τον Αχέροντα χωρίς να πληρώσει τον οβολό στο Χάρο - αφού δεν είχε. Στο διάλογο αυτόν εμφανίζεται για πρώτη φορά και η ρήση "ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος" [1]