Ο σπουδαίος μουσικοσυνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος γεννήθηκε στις 18 Μαρτίου 1939 στο Ηράκλειο της Κρήτης και πέθανε στις 10 Ιουνίου 2023 στην Αθήνα μετά από σκληρή μάχη με τον καρκίνο.
Η πρώτη του μεγάλη διάκριση έρχεται το 1963 όταν βραβεύεται για την μουσική του στην ταινία "Μικρές Αφροδίτης" του Νίκου Κούνδουρου, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ακολουθεί η φυγή του στο Λονδίνο λόγω δικτατορίας αλλά το 1969 επιστρέφει. Με την είσοδο της δεκαετίας του ’70, ο Μαρκόπουλος υλοποιεί το μουσικό του όραμα: καταθέτει μουσικά έργα με ενότητα της αισθητικής και της φιλοσοφικής άποψης του συνθέτη ως προς τις θεμελιακές αρχές τους, με το καθένα όμως από αυτά να είναι διαφορετικό. Ιδρύει ένα νέο και ιδιόμορφο ορχηστικό σχήμα, καθιερώνοντας, με τις συνθέσεις του, την ουσία της μουσικής συμβίωσης και τους συσχετισμούς έκφρασης μεταξύ συμφωνικών και τοπικών οργάνων, μέσω του μελωδικού και ρυθμικού του ορίζοντα, των αρμονικών του δομών και των ηχοχρωμάτων της διάφανης ενορχήστρωσής του. Παράλληλα, προτείνει εμφατικά την «Επιστροφή στις Ρίζες», εννοώντας τον «σχεδιασμό του μέλλοντος, με ενδοσκόπηση, μελέτη και πλησίασμα των άφθαρτων πηγών της ζωντανής τέχνης του κόσμου και επιλεγμένες σύγχρονες πληροφορίες τέχνης». Η πρότασή του αυτή παίρνει τις διαστάσεις ενός κινήματος τέχνης.
Τα τραγούδια του, όπως οι Οχτροί, τα Λόγια και τα χρόνια, τα Χίλια μύρια κύματα, η Λένγκω (Ελλάδα), ο Γίγαντας, το Ξαστεριά, το Ζαβαρακατρανεμια, το Καφενείον η Ελλάς, το ο τόπος μας είναι κλειστός, τα Παραπονεμένα λόγια, το Μιλώ για τα παιδιά μου και πολλά άλλα, γίνονται σύμβολα και μύθοι. Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει με τα μουσικά του έργα Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Ο Στράτης ο Θαλασσινός ανάμεσα στους Αγάπανθους, Ήλιος ο Πρώτος, Χρονικό, Ιθαγένεια, Οροπέδιο, Θητεία και Μετανάστες – σε ποίηση και στίχους Σολωμού, Σεφέρη, Ελύτη, Κ.Χ. Μύρη, Μιχ. Κατσαρού, Ελευθερίου, Σκούρτη, Θεοδωρίδη αλλά και δικούς του.
Ο Σκλάβος
http://www.youtube.com/watch?v=0MZK1OTWt8Y
Στίχοι: Μελέτης Κυριακού Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος
Εκτέλεση: Γιώργος Νταλάρας - Βασιλική Λαβίνα (Το 1980 ενώνεται και στη ζωή με την τραγουδίστρια και συνεργάτιδά του Βασιλική Λαβίνα. Γεννιέται η κόρη τους Ελένη).Στίχοι: Μελέτης Κυριακού Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος
Από το δισκο "Σεργιάνι στο κοσμο" (1979)
Μαλαματένια λόγια
http://www.youtube.com/watch?v=-s9dofQwRvM
Part of a political concert filmed by the director Nikos Koundouros in 1974 ("Ta tragoudia tis fotias"), just after the end of the dictatorship.
Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος
Η πρώτη εκτέλεση (Χαλκιάς - Γαργανουράκης - Τσανακλίδου) είναι από τον κύκλο τραγουδιών των Μαρκόπουλου - Ελευθερίου "Θητεία" που κυκλοφόρησε το 1974
Η πρώτη εκτέλεση (Χαλκιάς - Γαργανουράκης - Τσανακλίδου) είναι από τον κύκλο τραγουδιών των Μαρκόπουλου - Ελευθερίου "Θητεία" που κυκλοφόρησε το 1974
Στο τραγούδι τούτο συνδυάζεται περίτεχνα η πολιτική ιστορία με την ποίηση:Στο στίχο «Γυρίσανε πολλοί σημαδεμένοι/ απ’ του καιρού την άγρια πληρωμή», ο Ελευθερίου αναφέρεται στους πολιτικούς εξόριστους ή «Και στ’ ανοιχτά του κόσμου τα καμιόνια, θα ξεφορτώνουν στην Καισαριανή» ο στιχουργός φωτογραφίζει τις εκτελέσεις των Γερμανών στη Καισαριανή το 1944.
ΖΑΒΑΡΑΚΑΤΡΑΝΕΜΙΑ
http://www.youtube.com/watch?v=kJtB2KfjPpQ
"Η λέξη έχει θεωρηθεί ότι περιέχει κρυπτογραφημένα μηνύματα και έχει επιχειρηθεί να ερμηνευθεί με διάφορους τρόπους και αναγραμματισμούς. Ωστόσο, πιθανότατα δεν έχει ορισμένη σημασία, καθώς δεν περιλαμβάνεται ανάμεσα στις «χαρτογραφημένες» ελληνικές λέξεις - έχει ωστόσο ισχυρό συμβολισμό. Γραμμένο από τον Μαρκόπουλο και αποδομένο από τη δωρική φωνή του Ξυλούρη τα δύσκολα χρόνια της επταετίας, το Zαβαρακατρανέμια εκφράζει την αντίθεση - αντίσταση των δημιουργών στη λογοκρισία της χούντας." Πηγή: asprilexi.com
Ο Γιάννης Μαρκόπουλος είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες συνθέτες. Γεννήθηκε το 1939 στο Ηράκλειο της Κρήτης, από γονείς παλαιών οικογενειών του νησιού (πατέρας του ήταν ο Γεώργιος Μαρκόπουλος, πρώην νομάρχης Λασιθίου και μητέρα του η Ειρήνη Αεράκη από τη Σητεία), και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Ιεράπετρα. Εκεί, στο ωδείο της παραλιακής αυτής πόλης, παίρνει τα πρώτα του μουσικά μαθήματα στη θεωρία και στο βιολί. Οι πρώτες του επιδράσεις προέρχονται από την τοπική μουσική με τους γρήγορους χορούς και τα επαναλαμβανόμενα μικρά μοτίβα τους, από τη κλασική μουσική, καθώς και από τη μουσική της ευρύτερης ανατολικής Μεσογείου – και ιδιαίτερα της κοντινής Αιγύπτου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΛίγο αργότερα ιδρύει την ορχήστρα Παλίντονος αρμονία, που αποτελείται από όργανα συμφωνικά και ελληνικά. Παρουσιάζει τα έργα του στο στούντιο Λήδρα και αργότερα στη μπουάτ "Κύτταρο", με νέους τραγουδιστές και μουσικούς. Διδάσκει τον τρόπο της ερμηνείας της μουσικής και των τραγουδιών του, στην αισθητική κατεύθυνση που πάντοτε επιζητούσε. Μαζί με τα θεατρικά στιγμιότυπα και τον εικαστικό διάκοσμο στήνει μια πολύτροπη μουσική παράσταση. Διανοούμενοι και φοιτητές γεμίζουν καθημερινά τους χώρους της δραστηριότητάς του, παρά τα εμπόδια της τότε εξουσίας.
Το 1956 συνεχίζει τις μουσικές σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών, με τον συνθέτη Γεώργιο Σκλάβο και τον καθηγητή του βιολιού Joseph Bustidui. Την ίδια εποχή εισάγεται στο Πάντειο Πανεπιστήμιο για κοινωνικές και φιλοσοφικές σπουδές, ενώ παράλληλα συνθέτει για το θέατρο, τον κινηματογράφο και το χορό. Το 1963 βραβεύεται για την μουσική του στις Μικρές Αφροδίτες του Νίκου Κούνδουρου από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, και τον ίδιο χρόνο ανεβαίνουν από νέα χορευτικά σύνολα τα μουσικά του έργα Θησέας (χορόδραμα), Χιροσίμα (σουίτα μπαλέτου) και τα Τρία σκίτσα για χορό.
Το 1967 επιβάλλεται στην Ελλάδα η δικτατορία και ο Γιάννης Μαρκόπουλος αναχωρεί στο Λονδίνο. Εκεί εμπλουτίζει τις μουσικές του γνώσεις με την Αγγλίδα συνθέτρια Elisabeth Lutyens. Επίσης συνθέτει την κοσμική καντάτα Ήλιος ο πρώτος, σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη (που τιμάται με το βραβείο Νόμπελ το 1979), και τη μουσική για τη Λυσιστράτη του Αριστοφάνη (για το Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν). Παράλληλα ολοκληρώνει τη μουσική τελετή Ιδού ο Νυμφίος, έργο που κρατά ανέκδοτο, εκτός ενός τμήματος, του περίφημου Ζάβαρα-κάτρα-νέμια, που αποτελεί ένα τα πιο διάσημα κομμάτια του. Την ίδια περίοδο γνωρίζεται με τους συνθέτες Ιάννη Ξενάκη και Γιάννη Χρήστου και έρχεται σε επαφή με τα πλέον πρωτοποριακά μουσικά έργα. Στο Λονδίνο συνθέτει ακόμα τους Χρησμούς, για συμφωνική ορχήστρα, και τους πρώτους Πυρρίχιους χορούς Α, Β, Γ, (από τους 24 που ολοκλήρωσε το 2001), οι οποίοι παίζονται, το 1968, από την ορχήστρα Concertante του Λονδίνου στο Queen Elizabeth Hall. Τότε γράφει και τη μουσική για την Τρικυμία του Σαίξπηρ, που ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας, σε σκηνοθεσία David Jones.
Το 1969 επιστρέφει στην Αθήνα για να συμβάλει με τα έργα του στην πορεία για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Δημιουργεί μια νέα κίνηση για την τέχνη και τη χρησιμότητά της και αναζητεί την βαθύτερη ενότητα του ανθρώπου με το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον.
Το 1976 συνθέτει τη μουσική για την τηλεοπτική σειρά του ΒΒC Who pays the Ferryman?, και η επιτυχία του μουσικού θέματος παραμένει στην κορυφή του βρετανικού Hit-Parade για μήνες, ενώ κάνει τον συνθέτη διεθνώς γνωστό.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτα επόμενα χρόνια η δημοφιλία αυτή εκφράζεται με πολλές μετακλήσεις για συναυλίες, και ο Μαρκόπουλος πραγματοποιεί αλλεπάλληλα ταξίδια ανά τον κόσμο. Επισκέπτεται διαδοχικά, δίνοντας συναυλίες με τα έργα του, τη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια, το Σικάγο, το Σαν Φρανσίσκο, το Τορόντο, το Μόντρεαλ, τη Στοκχόλμη, το Άμστερνταμ, τη Νάπολη, το Παρίσι, το Βερολίνο, το Μόναχο, τη Φρανκφούρτη, τις Βρυξέλλες, το Λονδίνο καθώς και διάφορες πόλεις της Ρωσίας και της Αυστραλίας.
Στην καλλιτεχνική του παραγωγή, βέβαια, σημαντική θέση έχει η μουσική του για το θέατρο και τον κινηματογράφο: μουσική για έργα του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη, του Μενάνδρου, του Σαίξπηρ, του Τσέχωφ, του Μπέκετ αλλά και σύγχρονων Ελλήνων δραματουργών, και για ταινίες του Κούνδουρου, του Ντασέν, του Κοσμάτου, του Μανουσάκη, του Σκαλενάκη, του Γρηγορίου και άλλων.
Το 1980 ενώνεται και στη ζωή με την τραγουδίστρια και συνεργάτιδά του Βασιλική Λαβίνα. Γεννιέται η κόρη τους Ελένη. Για μια περίοδο ο συνθέτης αποζητεί μια πιο ιδιωτική ζωή με την οικογένειά του, ενώ ξεκινά η προετοιμασία του για το άνοιγμα ενός νέου κεφαλαίου στη μουσική του: στον κορμό των νέων συνθέσεών του εμφανίζονται μελωδικά ξεσπάσματα στηριγμένα στην εκτεταμένη πολυτονικότητα της αρμονικής του δομής –καρποί της φαντασίας του–, που ενισχύονται από το πάθος μιας ανεξάντλητης ζωτικότητας.
Από τις συνθέσεις αυτής της περιόδου σημειώνουμε έργα μουσικής δωματίου, τέσσερα κουαρτέτα, δύο σονάτες, πέντε κομμάτια για βιολί και πιάνο. Από τα έργα ενόργανης μουσικής, το Κονσέρτο-Ραψωδία για λύρα και συμφωνική ορχήστρα,τα Μητρώα για ορχήστρα εγχόρδων,τη Συμφωνία της Ίασης, επίσης δύο ορατόρια και δύο κύκλους τραγουδιών. Το 1994 συνθέτει ένα από τα πιο σημαντικά του έργα,τη Λειτουργία του Ορφέα –για φωνή, χορωδία και ορχήστρα–, που απευθύνεται φιλοσοφικά στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση. Ακολουθούν η Ανα-γέννηση Κρήτη ανάμεσα σε Βενετιά και Πόλη, μουσικό ταξίδι σε 4 ενότητες, η όπερα Ερωτόκριτος και Αρετή, τα Σχήματα σε κίνηση, κονσέρτο για πιάνο εμπνευσμένο από τον Πυθαγόρα, τα Ευήλια τοπία, φαντασία για σόλο φλάουτο, ο Νόμος της Θαλπωρής, ορατόριο-μουσικό θέαμα για φωνές, χορωδία, ορχήστρα πνευστών, μπαλέτο και εικόνες, 16 Πυρρίχιοι χοροί 1980-2001, Τρίπτυχο για φλάουτο έγχορδα και άρπα (2007).
Τί σημαίνει η Λέξη και γενικότερα οι στίχοι του Ζαβαρακατρανέμια;
ΑπάντησηΔιαγραφή1) Ζαβαρακατρανέμια:
Για την αποκωδικοποίηση το επικρατέστερο είναι:
Ζάβαρα = Λάβαρα Κάτρα = Μαύρα (κατράμι) Νέμια = Ανέμισαν Ίλεος = Έλεος Νάμα = Μάνα.
Δηλαδή: Λάβαρα Μαύρα Ανέμισαν Ίλεος Ίλεος = Πειρατές Εθεάθησαν, Έλεος, Έλεος - Λάμα Λάμα Νάμα Νάμα Νέμια = Το μαχαίρι Μάνα, Ανέμισαν. Πρόκειται για υπονοούμενο, καλώντας σε επανάσταση κατά της δικτατωρίας.
2) Ή, άλλες εκδοχές: Ζάβαρα = Ζευς, Δίας, Λάμα = Μαχαίρι, Νέμια = Νηνεμία = Ηρεμία, Κάτρα = Κάστρα, Αλληλούια = Αλληλουχία, Νάμα = Βάπτισμα, Ίλεος = Σπλαχνικός κλπ.
3) Πολλά χρόνια αργότερα ο Μαρκόπουλος ανέφερα πως σημαίνει "Μεγάλο πνεύμα λυπήσου τους ισχυρούς", σε κάποια τοπική διάλεκτο κάπου στη Μ.Ανατολή." aldebaran