Τα Πτωχοπροδρομικά Ποιήματα και ο Θεόδωρος Πρόδρομος

Τα λεγόμενα "Πτωχοπροδρομικά Ποιήματα" είναι σύμφωνα με τους περισσότερους ειδικούς τέσσερα, εντούτοις εκφράζεται από ορισμένου ότι ίσως στην ίδια ομάδα να ανήκουν και περισσότερα. Αυτός ή αυτοί που συνέταξαν τα τέσσερα Πτωχοδρομικά, αναφέρονται αποκλειστικά στο βίο του «Πτωχοπροδρόμου», το όνομα του οποίου οικειοποιούνται πιθανώς για λόγους ευρύτερης κυκλοφορίας ή και για λόγους εντυπωσιασμού του κοινού, καθώς το όνομα του γνωστού Βυζαντινού ποιητή Θεόδωρου Προδρόμου (περ.1115-1165/70), η μεγάλη πείνα που τον βασάνιζε είχαν μείνει παροιμιώδεις. Τα Πτωχοπροδρομικά είναι γραμμένα σε δημώδη γλώσσα και σε δεκαπεντασύλλαβους πολιτικούς στίχους και θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά έργα και ως απαρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας, κυρίως επειδή ήταν τα πρώτα που γράφτηκαν στη γλώσσα του λαού και αποτέλεσαν έναυσμα δημιουργίας. Τα τέσσερα χειρόγραφα δεν βρέθηκαν όλα μαζί, αλλά με διαφορά δύο αιώνων. Οι ειδικοί από το ύφος τους συμπεραίνουν ότι πρωτογράφηκαν ή συντάχθηκαν κατά τον 12ο αιώνα και σε μια περίοδο 20-70 ετών. Όλα έχουν στην εισαγωγή τους το όνομα του συγγραφέα και αναφέρουν "Στίχοι του Θεοδώρου του Πτωχοπροδρόμου" εκτός από ένα που αναφέρει "Στίχοι του Ιλαρίωνος Μοναχού του Πτωχοπροδρόμου" -κάτι που δεν σημαίνει απαραιτήτως άλλο πρόσωπο, αφού όταν μονάζει κάποιος αλλάζει και το κοσμικό όνομά του. έμμετρα σατιρικά και ικετευτικά ποιήματα που φέρουν το γενικό όνομα Πτωχοπροδρομικά.Άλλοτε αυτά αποδίδονταν με βεβαιότητα στον επίσης βυζαντινό ποιητή και συγγραφέα του 12ου αιώνα τον Θεόδωρο Πρόδρομο. Σήμερα για το ζήτημα της γνησιότητας των έργων εξακολουθεί να μην υπάρχει απόλυτη ομοφωνία.

Τα ποιήματα αναφέρονται με αυτοσαρκασμό και καυστική κριτική στην πείνα και τις κακουχίες ή την κακομεταχείριση που υπέστη ο ήρωάς τους. Το πρώτο ζητά την βοήθεια του αυτοκράτορα Ιωάννη Β΄ Κομνηνού (1118-1143) και αναφέρεται στα δεινά που πέρασε στα 12 χρόνια του έγγαμου βίου του με μιας πολύ γκρινιάρας γυναίκας. Τον έβριζε διαρκώς για ανεπρόκοπο και έλεγε πόσο κατώτερός της ήταν και ότι έπρεπε να είχε παντρευτεί μια όμοιά του. Συχνά τον άφηνε νηστικό και μια μέρα απελπισμένος μεταμφιέστηκε σε Ρώσο μοναχό για να μπορέσει να φάει στο ίδιο τραπέζι με τα παιδιά του, έστω και ως ξένος. Στο δεύτερο ποίημα αναφέρεται στις δυσκολίες του να θρέψει τα πολλά παιδιά του και τους συγγενείς που εξαρτώνταν από αυτόν και ζητάει την ελεημοσύνη του αδελφού του αυτοκράτορα βασιλιά. Στο τρίτο και στο τέταρτο μιλάει ως μοναχός, αλλά πρόκειται για διαφορετικά έργα. Στο τρίτο ποίημα περιγράφει τις καταχρήσεις των ηγούμενων των μοναστηριών, που όταν π.χ. αρρώσταιναν οι ίδιοι έφερναν τους καλύτερους γιατρούς ενώ όταν αρρώσταιναν οι απλοί μοναχοί τους επέβαλαν ως θεραπεία τριήμερη νηστεία και τους συνιστούσαν ως φάρμακο λίγο κρεμμυδάκι. Λέει μάλιστα ο Πτωχοπρόδρομος στον Αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό (1143-1180) -στον οποίο απευθύνονται οι στίχοι- να πάρει τον συγκεκριμένο ηγούμενο για γιατρό του παλατιού να βρει την υγειά του. Το έργο τελειώνει με τον Πτωχοπρόδρομο να ζητάει όπως πάντα βοήθεια. Στο τέταρτο και πάλι ως ως μοναχός αναθεματίζει τη μόρφωσή του και αναθυμάται τη φράση "μάθε παιδί μου τα γραμματικά" που του είχε πει κάποτε ο πατέρας του για να προκόψει. Παρομοιάζει τώρα τη ζωή με ένα σωρό απαίδευτων επαγγελματιών και τους βρίσκει όλους καλύτερούς του, φωνάζοντας «Ανάθεμαν τα γράμματα, Χριστέ, κι οπού τα θέλει». ".

Ο Θεόδωρος Πρόδρομος υπήρξε σπουδαίος Βυζαντινός Ποιητής και μεταξύ άλλων συνέγραψε το Ιπποτικό μυθιστόρημα "Τὰ κατὰ Ῥοδάνθην καὶ Δοσικλέα" στα πρώτυπα του Αιθιοπικά του Ηροδότου σε 9 βιβλία,  μια έμμετρη δραματοποιημένη ποιητική παρωδία "Κατομυομαχία", 293 Βιβλικούς στίχους σε Ιαμβικό και Δακτυλικό Δωδεκάμετρο, δύο σατιρικά ποιήματα "Κατὰ φιλοπόρνου γραός" και "Κατὰ μακρογενείου γέροντος" ενώ διασώζονται ακόμη ένα αστρολογικό ποιήμα "Στίχοι εἰς τοὺς δώδεκα μῆνας", διάφορα επικαιρικά και θρησκευτικά ποίηματα, άλλους διαλόγους (Θεολογικούς, φιλοσοφικούς, γραμματικούς) επιστολές, επιγράμματα κ.α. Τα έργα του αυτά είναι γραμμένα σε λόγια και μάλιστα αρχαΐζουσα γλώσσα.

Ο μεθυστής
https://www.youtube.com/watch?v=zmgIy5peTcY
Ποίηση: Θεόδωρος Πρόδρομος (Πτωχοπρόδρομος)
Μουσική: Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Εκτέλεση: Γιάννης Χαρούλης & Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Από το δίσκο "Ο ΣΑΜΑΝΟΣ", 2008