Οκτάβιος Μερλιέ και Μέλπω Λογοθέτη

Η Μέλπω Μερλιέ υπήρξε σημαντική μουσικολόγος και λαογράφος και ήταν η ιδρύτρια του συλλόγου Μουσικά Αρχεία της Παράδοσης (το οποίο μεταξελίχθηκε στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών – Ίδρυμα Μέλπως και Οκτάβιου Μερλιέ). Στόχος της υπήρξε η καταγραφή και η φωνογράφηση παραδοσιακής μουσικής και μαρτυριών του μικρασιατικού ελληνισμού, αλλά και ερευνητικό κέντρο, το οποίο με την πάροδο του χρόνου ανήγαγε τη μικρασιολογία σε έγκυρο αντικείμενο των ιστορικών σπουδών. Η Μέλπω Λογοθέτη γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1889. Μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη και πατέρας της ήταν ο Έλληνας ιατρός Μιλτιάδης Λογοθέτης. Προσανατολισμένη στη μουσικολογία αλλά και πιανίστρια η ίδια μετέβη στη Σορβόννη όπου παρακολούθησε τα μαθήματα νέων ελληνικών του Hubert Pernot προετοιμάζοντας παράλληλα τη μουσικολογική διατριβή της για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι. Εκεί γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο Οκτάβιο Μερλιέ (Octave Merlier) με τον οποίο παντρεύτηκε το 1923. Το 1925 ήρθαν μαζί στην Ελλάδα για να διαγράψουν μια σημαντική πορεία η Μέλπω ως ερευνήτρια λαογράφος και ο Οκτάβιος ως ιδρυτής και διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.

Ο Γάλλος φιλόλογος Οκτάβιος - Πιερ Μερλιέ ήταν φιλέλληνας και διανοούμενος. Σπούδασε ελληνική γλώσσα και γραμματολογία στη Σορβόννη. Τραυματίστηκε στις μάχες του Α' Π.Π που κατατάχθηκε σαν εθελοντής. Το 1920 εξελέγη υφηγητής στη Σορβόννη και το 1945 ανακηρύχθηκε διδάκτωρας. Δίδαξε για δύο χρόνια στο Λύκειο της Χάβρης και το 1925 αποσπάστηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο των Αθηνών, του οποίου το 1935 ανέλαβε την διεύθυνση. Με την έκρηξη του Β΄ Π.Π παρέμεινε στην Αθήνα, ως μυστικός εκπρόσωπος του στρατηγού ντε Γκωλ, συνελήφθη όμως το 1941 από συνεργάτες των Γερμανών και στάλθηκε στη Γαλλία και να τεθεί σε κατ'οίκον περιορισμό μέχρι το 1944 από τον Βισύ. Μετά την απελευθέρωση επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου και ανέλαβε πάλι την διεύθυνση του Γαλλικού Ινστιτούτου. Το 1956 εκδόθηκε από γνωστούς λογοτέχνες και διανοούμενους της εποχής τρίτομος τόμος προς τιμήν του ζεύγους Μερλιέ. Το 1945 κατόρθωσε να εξασφαλίσει από την γαλλική κυβέρνηση 140 υποτροφίες για σπουδές στη Γαλλία, οι οποίες και δόθηκαν σε νεαρούς διανοούμενους και επιστήμονες, μεταξύ των οποίων οι Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Αξελός, Νίκος Σβορώνος κ.α., παρέχοντάς τους παράλληλα διαφυγή από την Ελλάδα που μαστιζόταν τότε από την εμφύλια σύρραξη. Το 1960 αρνήθηκε να παραδώσει στον Γάλλο πρέσβη τα αρχεία του Μικρασιατικού Κέντρου Σπουδών, που στεγαζόταν στο κτίριο του Γαλλικού Ινστιτούτου, θεωρώντας ότι ήταν κτήμα του ελληνικού λαού με αποτέλεσμα τον επόμενο χρόνο να απολυθεί από την θέση του. Μετά την απόλυσή του εργάστηκε ως καθηγητής της νεοελληνικής γλώσσας και φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Aix-en-Provenc, έδρα την οποία διατήρησε μέχρι το 1971. Υπήρξε μελετητής του έργου του Παπαδιαμάντη, του Παλαμά και ιδιαίτερα του Σολωμού. Αρθρογραφούσε σε αθηναϊκά περιοδικά και εφημερίδες καθώς και σε γαλλικά περιοδικά μεταφράζοντας ποιήματα του Παλαμά και γράφοντας περί της δημοτικής γλώσσας.

Η λαογράφος-ερευνήτρια Μέλπω Μερλιέ κατά το καλοκαίρι του 1922, επισκέφθηκε τη Ρούμελη για να συλλέξει δημοτικά τραγούδια και φέρεται ως η πρώτη ελληνίδα που αποτόλμησε επιτόπια έρευνα και πρώτη συστηματική προσπάθεια περισυλλογής του ρουμελιώτικου τραγουδιού. Το 1929, έφτασε στην Ελλάδα ο Υ. Περνό και της πρότεινε συνεργασία, προκειμένου να φωνογραφηθεί η παραδοσιακή ελληνική μουσική. Για τον σκοπό αυτόν δημιουργήθηκε ο αρχικός Σύλλογος Δημοτικών Τραγουδιών και υπογράφτηκε η σχετική σύμβαση με το Πανεπιστήμιο Παρισίων. Το 1930 η Μέλπω Μερλιέ και οι συνεργάτες της φωνογράφησαν 104 τραγούδια του Πόντου, συγκεγκριμένα, 82 από τον ανατολικό Πόντο και 22 από τον δυτικό Πόντο. Επίσης το 1930 φωνογράφησε σε δίσκους ένα μεγάλο τμήμα της βυζαντινής μουσικής, με φωνές όπως αυτή του Μητροπολίτη Σάμου Ειρηναίου Παπαμιχαήλ (1878-1963), του Σίμωνα Καρά (1903-1999) με τη νεοσύστατη τότε χορωδία του και δύο ψαλτών από τα Μέγαρα, του Δημήτρη Παπαποστόλη (1869-1933) και του Δημήτρη Καρώνη (1891-1955). Υπάρχουν ακόμη και δύο ριζίτικα τραγούδια με την φωνή του Ελευθερίου Βενιζέλου, ενώ στο ίδρυμα φυλάσσεται και το αρχείο Παπαδιαμάντη, στο οποίο περιέχονται πολλές φωτογραφίες που τράβηξε ο Οκτάβιος Μερλιέ από τα ταξίδια του στην Σκιάθο.

Ο Οκτάβιος Μερλιέ πέθανε στην Αθήνα στις 24 Ιουλίου 1976, η Μέλπω Μερλιέ πέθανε στις 3 Νοεμβρίου 1979 στην Αθήνα.

Μια μαύρη πέτρα του γυαλού
https://www.youtube.com/watch?v=cByx5_8Rj2A
Πρόκειται για μία από τις ηχογραφήσεις που διενήργησε το 1930 η Μέλπω Μερλιέ. Περιέχεται στο δίσκο “Δημοτικά τραγούδια από την συλλογή Μέλπως Μερλιέ”· η εικόνα στο τέλος είναι από το εξώφυλλο του δίσκου. Ερμηνεύει, κατά την αναγγελία στην αρχή της ηχογράφησης, ο Στέφος Ξεπαστός από τα Βουρλά της Μικράς Ασίας.

Νύφη μου καλορίζισα & Να ζήσ' η νύφη κι ο γαμπρός

https://www.youtube.com/watch?v=uuafAybRYTA

Γαμήλια τραγούδια από την Φώκαια της Μικράς Ασίας. Τραγουδά η Ειρήνη Μπογιατζή. 

Περιοχή: Φώκαια Μικράς Ασίας

Καταγραφή: Μέλπω Μερλιέ, 1930.