Η Κυπριακή διάλεκτος αρχίζει να παίρνει την πρώτη της μορφή ήδη από τα Μεσσαιωνικά χρόνια και τελειοποιείται κατα τους Βυζαντινούς χρόνους. Τα "Ακριτικά Τραγούδια" με πρώτο και καλύτερο το εκτενές έμμετρο αφηγηματικό "Τραούδιν του Διγενή", οι Κύπριοι χρονογράφοι Λεόντιος Μαχαιράς και Γεώργιος Βουστρώνιος αλλά και οι "156 Ρίμες Αγάπης" ενός άγνωστου Κύπριου ποιητή που το μοναδικό χειρόγραφό του εντοπίστηκε στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας αποτελούν το σπουδαιότερα μνημεία της
Μεσαιωνικής Κυπριακής Λογοτεχνίας. Άλλα τραγούδια που αναφέονται σε αυτή την περίοδο είναι "Η Αροδαφνούσα", "Του Άη Γιωρκού" και το "Ασιερόμπασμαν".Η Κυπριακή παραδοσιακή μουσική είναι κομμάτι της Ελληνικής παραδοσιακής μουσικής και ομοιάζει με την νησιώτικη μουσική του Αιγαίου και ειδικά των Δωδεκαννήσων. Υπάρχουν κοινοί χοροί όπως συρτός, καρσιλαμά, σούστα, αντικρυστός, μάντρα κλπ, αλλά στους καρσιλαμάδες υπάρχει η διαφορά ότι στην Κύπρο οι άντρες και οι γυναίκες δεν χορεύουν ποτέ μαζί. Η Κυπριακή παραδοσιακή μουσική που ομοιάζει με την Ελληνική αλλά και την Τουρκική μουσική είναι τροπική, βασισμένη στα μουσικά συστήματα των βυζαντινών ήχων και του τουρκικού makam. Και ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι χρησιμοποιούν το βιολί ως κύριο όργανο, που συνοδεύεται από το λαγούτο για τους Ε/Κ και το ούτι για τους Τ/Κ. Η ταμπουτσιά και το πιθκαύλι χρησιμοποιούνται επίσης.
Όσων αφορά αυτήν καθ΄ εαυτήν την θεματολογία των Κυπριακών τραγουδιών αυτή είναι ευρύτατη καθώς περιέχει ερωτικά, ποιμενικά, θρηνητικά, θρησκευτικά, σκωπτικά, ιστορικά, επίκαιρα, νανουρίσματα, μυθικού περιεχομένου, αλλά και μελοποιημένη ποίηση σημαντικών Κυπρίων ποιητών αλλά και τα μεγάλα γεγονότα που σημάδεψαν το νησί μας και τραγουδήθηκαν και τραγουδιούνται ακόμη και σήμερα (όπως ο ανεπανάληπτος αγώνας της ΕΟΚΑ, η Αγία Τηλλυρία, τα Αντικατοχικά τραγούδια, του ξεσπιτωμού και της προσφυγιάς του ΄74).
Οι "Φωνές" λέγονται στην Κύπρο οι διάφορες παλιές μελωδίες πάνω στις οποίες τραγουδιούνται διάφορα δίστιχα. Οι φωνές είναι κατάλοιπα των αρχαίων ελληνικών τρόπων, κλιμάκων τους οποίους οι Βυζαντινοί αργότερα μετόνομασαν σε "ήχους" (στην Κύπρο υπερισχύει ο ήχος Α΄ και λιγότερο ο Β΄). Η σχέση λοιπόν της Βυζαντινής Μουσικής και της Παραδοσιακής Μουσικής είναι άμεση. Στον Πόντο οι φωνές ονομάζονταν σκοποί. Η κάθε "φωνή" βασίστηκε πάνω στον τρόπο ομιλίας και εκφοράς του λόγου και πήρε το όνομα της από την περιοχή που πρωτοχρησμοποιήθηκε. Στην αρχαιότητα π.χ. υπήρξε ο Δώριος ή Δωρικός τρόπος, ο Λύδιος, ο Φρύγιος. Έτσι έχουμε και στην Κύπρο τις: Αυκορίτισσα φωνή (ή Νεκαλιστή), Καρπασίτισσα φωνή, Παφίτισσα φωνή (ή Ίσια φωνή), Μεσαρίτισσα φωνή, Ποιητάρικη φωνή, Φωνή Πόλης Χρυσοχούς (ή Καταραμένη φωνή), Κωμήτισσα φωνή και Κυπραία φωνή.
Οι μουσικοί παίζουν τα παραδοσιακά όργανα, όπως βιολί, λαγούτο, πιθκιαύλιν (φλογέρα) και ταμπουτσιά (κρουστά), συνοδέοντας τα με πολύ ιδιαίτερους κυπριακούς χορούς η τατσιά και το δρεπάνι.
Παλιοί Ποιητάρηδες: Ατσίκκος, Κακολής, Καρνέρας, Κατσαντώνης, Μαππούρας, Πάτσαλος, Πριγκόπουλος, Ττάκκας, Χατζηνικόλας, Παλαίσης, Άνθιμος, Πεσκέσης, Τζαπούρας, Αχνιώτης κ.ά.
Σπουδαίοι τραγουδιστές: Θεόδουλος Καλλίνικος, Αχιλλέας Λυμπουρίδης, Κυριακού Πελαγία, Μιχάλης Ττερλικκάς, Χρήστος Σίκκης, Μιχάλης Βιολάρης, Μιχάλης Χ"Μιχαήλ, Λάρκος Λάρκου, Βασιλική Χ"Αδάμου, Βάσος Κωνσταντίνου κ.α
Παραδοσιακοί χοροί: Ανδρικοί - Γυναικείοι (Χωριστά) [Ανδ. καρσιλαμάς, συρτός, μπάλος, ζεϊμπέκκικος, μάντρα και ένας χορός με κάποιο αντικείμενο δρεπάνι, μαχαίρι, τατσιά] [Γυν. καρσιλαμάς, συρτός]Παφίτισσα Φωνή - Θεόδουλος Καλλίνικος
https://www.youtube.com/watch?v=SA8OLAiKBSc
Ο Θεόδουλος Καλλίνικος ήταν ο άνθρωπος που πρωτοχρησιμοποίησε και καθιέρωσε τον όρο "Φωνές".
Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΦΩΝΗ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
ΘΕΟΔΟΥΛΟΣ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ (1904-2004)
https://www.youtube.com/watch?v=Z-T_aysIdvI
Με στίχους προσαρμοσμένους από την Κυριακού Πελαγία για την Κύπρο που ακόμα περιμένει
Μουσικό Σχήμα Μεσόγειος (Μιχάλης Χατζήμιχαηλ)
Αρχικοί στίχοι είναι του Χριστόφορου Παλαίση
ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΠΕΛΑΓΙΑ
Η ΜΑΣΤΟΡΙΣΣΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
Τέλος τα "τσιαττιστά", αυτά κάθεαυτά, αποτελούν ένα από τα πιο ζωντανά κομμάτια της Κυπριακής λαϊκής ποιητικής δημιουργίας αφού πρόκειται για αυτοσχέδια ποιητικά δημιουργήματα στιγμιαίας έμπνευσης, ως επί το πλείστον διαγωνιστικού χαρακτήρα. Το ρ. τσιαττίζω ή τσιαττώ προέρχεται από το τουρκικό çatmak και σημαίνει επιτίθεμαι, διαγωνίζομαι, ανταγωνίζομαι. Αυτός που τσιαττίζει μεταφορικά, συνταιριάζει στίχους με ενιαίο νόημα και περιεχόμενο σε έμμετρο 15σύλλαβο. Μεγάλο κοινωνικό γεγονός αποτελούσε πάντοτε "η γιορτή του Κατακλυσμού". Εκτός από τα τσιαττιστά του παλιωμάτου, υπάρχουν κι άλλα είδη, υποκατηγορίες θα μπορούσαμε να τις πούμε, όπως τα ερωτικά, κοινωνικά, βουκολικά, ακόμη και πολιτικά. Τα αυτοσχέδια αυτά ποιητικά δημιουργήματα αποκαλούνται και τραγούδια γιατί οι ποιητάρηδες τα λένε τραγουδιστά με τη συνοδεία μουσικής (βιολί και λαούτο). Αγαπημένος μου, ο Φώτης Ακαθιώτης με τα "μυλλομένα του". Μύλλα στην κυπριακή διάλεκτο είναι το λίπος, και μυλλωμένος, στην κυριολεξία, σημαίνει «αρτύσιμος». Ο όρος έχει μεταφορική σημασία, και σημαίνει τα αθυρόστομα, τα πονηρά, τα σκαμπρόζικα στιχουργήματα.
Ντοκιμαντέρ για τα Κυπριακά τσιαττιστά στην εκπομπή Η Κύπρος κοντά σας του ΡΙΚ1
https://www.youtube.com/watch?v=-YahKFeWDLo
Τσιαττίσματα του Παλιώματος
https://www.youtube.com/watch?v=vl8sUJxSz_o
Μεγάλο γλέντη στην ταβέρνα του Γιάννη στην Λεμεσό. Τραγουδούν Αρτέμης Κκαϊλης και Φώτης Ακαθιώτης. Στο βιολί Δημήτρης Ποταμός Παραδοσιακός Βιολάρης από τα δώδεκα του χρόνια.
Ο ΑΡΧΟΝΤΑΣ ΤΩΝ ΤΣΙΑΤΤΙΣΤΩΝ
ΦΩΤΗΣ ΑΚΑΘΙΩΤΗΣ
ΦΩΤΗΣ ΑΚΑΘΙΩΤΗΣ
Παραδοιακά Κυπριακά τραγούδια
ΑπάντησηΔιαγραφή1) Τηλλυρκώτισσα,
2) Τέσσερα τζαι τέσσερα
3) Είπα σου χντενίστου λλίον
4) Τα ριάλια
5) Το θαύμα του Αποστόλου Αντρέα
6) Η Ροδαφνούσα
7) Το θρήνος της Παναγίας
8) Η βρύση των Πεγειώτισσων
9) Η βράκα
10) Ψιντρή βασιλιτζιά μου
11) Βάωσε τζαι ρωμάνισε
12) Περτίζιν μου΄
13) Τον τοίχο τον παλιότοιχο
14) Έσυρα το μήλο
15) Αίγια κότσινη
16) Γαουρίτσα
17) Αγάπησα την που καρκιάς
18) Αντρονίκη
19) Το γιασεμί
20) Ελένη Ελενάρα μου
21) Του Άι Φιλίππου
22) Η λυερή τζιο χάρος
23) Τσιάκκαρα μάκκαρα
24) Κυπριακά Κάλαντα
25) Ασιερόμπασμα
26) Ο βοσκός
27) Τ΄ Άι Γιωρκού
28) Στείλε με μάνα στο νερό
29) Αυκορίττισσα
30) Ο δασονόμος
31) Το μήλο
32) Τρείς ελιές τζαι μιαν ντομάτα
Οι άνδρες χόρευαν συνήθως χωριστά από τις γυναίκες. Οι πιο συνηθισμένοι χοροί ήταν οι αντικριστοί, που χορεύονταν κατά ζεύγη. Ήταν επίσης κανόνας να χορεύει μόνο ένα ζευγάρι κάθε φορά. Ο τυπικός γυναικείος χορός αποτελείτο τις περισσότερες φορές από κινήσεις ανοικτών χεριών εδώ και εκεί και συνοδευόταν από μια ταυτόχρονη αργή και επαναλαμβανόμενη κίνηση ολόκληρου το σώματος. Οι κινήσεις ήταν ανεπαίσθητες και σπάνια έσκυβε όλο το σώμα. Τα πόδια μόλις και σηκώνονταν από το έδαφος. Τα πρόσωπα των κοριτσιών που χόρευαν έμεναν σκόπιμα πολύ σοβαρά και ακόμα όταν οι θεατές αστειεύονταν και διασκέδαζαν, κατέβαλλαν πολλές προσπάθειες για να αποφύγουν κάθε μειδίαμα. Προσήλωναν το βλέμμα τους μπροστά και έγερναν το κεφάλι ελαφρά προς τη γη. Μόνο όταν πλησίαζε το τέλος του χορού ενός ζευγαριού, η μουσική γινόταν πιο γρήγορη και αντίστοιχα γίνονταν πιο γρήγορες και πιο ζωντανές οι κινήσεις των χορευτών πριν φύγουν. Υπάρχει η άποψη ότι ο χορός της αρχαίας τραγωδίας μόνο με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να εκδηλωθεί.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟι άνδρες χόρευαν τον αντικριστό πιο άγρια. Ο ατομικός ανδρικός χορός (γιατί γυναικείος δεν υπάρχει) χορευόταν όσο το δυνατό πιο άγρια. Τρία ή τέσσερα αγόρια πιάνονταν από τους ώμους χορεύοντας συρτό και οδηγούσαν το χορευτή στο χώρο του χορού, στη συνέχεια τραβιούνταν και τον άφηναν να εκτελέσει τις χορευτικές του φιγούρες. Οι ιδιαίτερα επιδέξιοι χορευτές ξετυλίγονταν σαν ακροβάτες και ταχυδακτυλουργοί και πριν απαγορευτούν τα μαχαίρια από τους Άγγλους, έριχναν το μαχαίρι στο αέρα και το έπιαναν.
Magda Ohnefalsch-Richter, 1913
«Ελληνικά Ήθη και Έθημα στην Κύπρο»
Η Κυπριακή διάλεκτος αποτελεί στη σύγχρονη εποχή τη μεγαλύτερη ελληνική διάλεκτο -ακολουθούμενη από τα Ποντιακά, Κρητικά, Κατωιταλικά και άλλες διαλέκτους-, η οποία είναι μητροδίδακτη και παραγωγική στο νησί της Κύπρου. Ανήκει στον γεωγραφικό και διαλεκτικό χώρο της αρχαίας Αρκαδοκυπριακής και, μολονότι δεν προέρχεται άμεσα από αυτήν, είναι δυνατόν ακόμη και σήμερα να εντοπίσει κανείς κατάλοιπά της στο λεξιλόγιο των ομιλητών.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής Κοινής και των πρώιμων μεσαιωνικών χρόνων, θεωρείται ότι η Κυπριακή διάλεκτος αποτέλεσε μέρος μιας ζώνης ανατολικών διαλέκτων (με δωρικές επιρροές), στις οποίες ανήκαν τα ιδιώματα της Δωδεκανήσου και της Μικράς Ασίας. Ωστόσο, η κοινή αυτή πορεία διακόπηκε το 1191 από τους σταυροφόρους, όταν η Κύπρος τέθηκε υπό τη γαλλική δυναστεία των Λουζινιανών και, ως εκ τούτου, μεταβλήθηκε σε φραγκικό κρατίδιο. Φαίνεται ότι μέσα στους τρεις επόμενους αιώνες η διάλεκτος απέκτησε τα περισσότερα από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά της, όπως επιμαρτυρείται από τα πρώτα διαθέσιμα κείμενα, που είναι οι νομικού περιεχομένου Ασσίζες (14ος αι.) και το Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά (15ος αι.). Η μακρά παρουσία των Φράγκων ερμηνεύει την είσοδο αρκετών λέξεων από την παλαιά Γαλλική, οι οποίες απουσιάζουν από άλλες διαλέκτους της Ελληνικής. Επιπλέον, η απομόνωση της διαλέκτου επί τόσους αιώνες εξηγεί γιατί ακόμη και σήμερα αποτελεί αξιόπιστο μάρτυρα της μεσαιωνικής γραμματικής της ελληνικής γλώσσας.
Άλλοι σημαντικοί σταθμοί στην ιστορία της διαλέκτου, οι οποίοι άφησαν αξιοσημείωτα ίχνη στη σύγχρονη μορφή της, υπήρξαν η Ενετοκρατία (από το 1489) και κατόπιν η Τουρκοκρατία (από το 1571). Τέλος, η ισχυρή πολιτιστική επιρροή της αγγλικής γλώσσας είναι εμφανής (από το 1878) και συνεχής στην Κυπριακή διάλεκτο.
Από διαλεκτολογικής πλευράς η Κυπριακή συγκαταλέγεται στα νότια ιδιώματα της Ελληνικής γλώσσας, καθώς διατηρεί αμετάβλητα τα φωνήεντα των άτονων συλλαβών (εν αντιθέσει προς τα βόρεια ιδιώματα, όπου παρατηρούμε εκτεταμένες στενώσεις και κωφώσεις). Ακόμη ανήκει στη λεγόμενη νησιωτική ζώνη του ίντα, επειδή χρησιμοποιεί την αντωνυμία ίντα (< τι ένι τα) αντί της αντωνυμίας τι στην εισαγωγή ερωτηματικών προτάσεων. Στην ίδια διαλεκτική ζώνη ανήκουν επίσης η Κρητική διάλεκτος, καθώς και τα ιδιώματα των Κυκλάδων και της Δωδεκανήσου.