Αλή Πασάς, το λιοντάρι της Ηπείρου (περ. 1744-1822)

Ο Αλή Πασάς γεννήθηκε στο Τεπελένι περί το 1744. Τόσο ο πατέρας, όσο και ο παππούς και προπάππος του υπήρξαν μέλη συμμορίας ληστών. Η μητέρα του Χάμκω, ήταν ελληνικής καταγωγής, ομιλούσε ελληνικά και σε αυτήν ο Αλή όφειλε τα λιγοστά έστω γράμματα που έμαθε. Μεγάλωσε και αυτός και η οικογένειά του μέσα στη φτώχεια και την ανέχεια αλλά η μητέρα του τον μεγάλωσε με υπέρμετρη φιλοδοξία και με μοναδικό στόχο να τον δει μια μέρα σπουδαίο. Ο Αλή Πασάς εμφανίζεται στο ιστορικό προσκήνιο αρχικά ως αρχηγός ληστρικής ομάδας, που εμπλέκεται σε συγκρούσεις με αξιωματούχους του οθωμανικού κράτους αλλά χάρις στην πολεμική του ικανότητα, την ανδρεία του, αλλά και τις δολοπλοκίες του, καταφέρνει να ενταχθεί στον στρατιωτικό- διοικητικό μηχανισμό του οθωμανικού κράτους καταλαμβάνοντας διάφορα αξιώματα, ώσπου τελικά το 1788 διορίζεται Πασάς, δηλαδή διοικητής του σαντζακίου των Ιωαννίνων. Από τη θέση του διοικητή του σαντζακίου των Ιωαννίνων θέτει σταδιακά τις βάσεις για τη δημιουργία ενός σχεδόν αυτόνομου από την Πύλη κράτους, το οποίο περιλαμβάνει μεγάλο μέρος της Ελλάδας και της Αλβανίας. Παράλληλα, κατά την περίοδο της ηγεμονίας του, η πρωτεύουσά του τα Γιάννινα μετατρέπονται σε ένα σημαντικό πνευματικό, πολιτισμικό, πολιτικό και οικονομικό κέντρο. Στην προσπάθειά του να πετύχει τους σκοπούς του προσεταιρίζεται όλες τις θρησκευτικές και εθνικές ομάδες της επικράτειάς του και δίνοντας θέσεις κλειδιά σε μορφωμένους Έλληνες. Ωστόσο δεν διστάζει να συντρίψει κάθε αντίπαλό του με δυναμικό τρόπο και πολλές φορές βάρβαρο και εκδικητικό (Κλεφτες, Αρματολούς, Σουλιώτες, Κατσαντώνη, Κολοκοτρώνη κ.ά.). Παράλληλα αναπτύσσει σχέσεις με ευρωπαϊκές δυνάμεις. Ως Πασάς των Ιωαννίνων συμμετείχε στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1787-1792, η συμμετοχή του όμως διεκόπη διότι αναγκάστηκε να εκστρατεύει το 1790 και το 1792 κατά των επαναστατημένων Σουλιωτών. Το 1796 κατέκτησε την Άρτα και το 1798 υπέταξε τη Χειμάρρα και κατέλαβε την Πρέβεζα από τους Γάλλους, μετά την Mάχη της Νικόπολης. Μετά την Πρέβεζα κατέλαβε την Βόνιτσα και το 1803 υπέταξε το Σούλι και εξόρισε τους κατοίκους του. Μάλιστα, για αυτό του το επίτευγμα διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ως διοικητής της Ρούμελης και ο γιος του Βελής, διοικητής της Θεσσαλίας και του Μοριά ενώ προσωρινά η δικαιοδοσία του επεκτάθηκε μέχρι την Θράκη. Μεταγενέστερες του επιτυχίες ήταν η κατάληψη του Αργυροκάστρου το 1812 και η αγορά της Πάργας από τους Άγγλους το 1819. Όντας ήδη σχετικά αυτόνομος από την κεντρική εξουσία, ο Πασάς είδε το κράτος του να εκτείνεται στη μέγιστη του εξάπλωση από την Πελοπόννησο μέχρι την Μακεδονία ελέγχοντας 915 τσιφλίκια στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και την Αλβανία. Ο Αλή Πασάς φορολογούσε άγρια τους υπηκόους του, ήταν μάλλον άθρησκος και έχει μεγάλες διπλωματικές αρετές, στο χαρέμι του υπήρχαν 100 παλλακίδες και μία από αυτές ήταν και τελευταία του γυναίκα η Κυρά Βασιλική Κονταξή. Η οριστική ρήξη του με την Υψηλή Πύλη συνέβη το 1820, όταν και ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄ διατάζει την απομάκρυνσή του από το Πασαλίκι των Ιωαννίνων βλέποντάς τον να αποτελεί κίνδυνο για τη συνοχή της Αυτοκρατορίας του. Ο Αλή Πασάς προσπαθεί τότε να εξευμενίσει τον σουλτάνο. ζητώντας παράλληλα τη μεσολάβηση της Ρωσίας και της Αγγλίας και τον ενημερώνει για τη Φιλική Εταιρεία, της οποίας την ύπαρξη γνώριζε από το 1819. Τελικά η Πύλη τον κηρύσσει ένοχο εσχάτης προδοσίας και τον καλεί να εμφανιστεί εντός 40 ημερών στην Κων/πολη για να απολογηθεί αλλά εκείνος αρνείται. Τότε ο Σουλτάνος κινητοποιεί το καλοκαίρι του 1820 στράτευμα 80.000 ανδρών εναντίον του και διορίζει ως αρχηγό τον Ισμαήλ Πασόμπεη. Με τη βοήθεια όμως του Ομέρ Βρυώνη και των Σουλιωτών ο Πασάς αντιστέκεται σθεναρά όμως στη συνέχεια την διοίκηση αναλαμβάνει ο Διοικητής της Πελοποννήσου Χουρσίτ Πασάς, ο οποίος αναδιοργανώνει το στράτευμα και περισφίγγει ακόμη περισσότερο τον κλοιό. Κατά τα τέλη του Νοεμβρίου του 1821 ολόκληρη σχεδόν η φρουρά του κάστρου είχε αυτομολήσει στον Χουρσίτ και αφήνοντας στον Αλή μόνο 500 άνδρες, από τους οποίους σε λίγο οι 430 προσχωρούν στους Τούρκους. Στις 24 Ιανουαρίου 1924 ο Πασάς δολοφονείται στη Μονή του Αγίου Παντελεήμονα, στη νησίδα της λίμνης των Ιωαννίνων από Οθωμανούς πράκτορες και το πτώμα του αποκεφαλίζεται και το κεφάλι του στέλνεται ως δώρο από τον Χουρσίτ στην Κων/πολη. Το πασαλίκι των Ιωαννίνων πάει πλέον να υφίσταται. Το πλέον σημαντικό όμως στην ιστορία του, είναι ότι ο Αλή Πασάς με την ανταρσία του, τις αυτονομιστικές και αποσχιστικές του τάσεις άθελα του έχει παίξει τον πιο καθοριστικό ρόλο στα πρώτα κρίσιμα στάδια της Ελληνικής Επανάστασης διότι οι δυνάμεις του Σουλτάνου βρίσκονταν απασχολημένες στα Ιωάννινα αφήνοντας ακάλυπτο το πεδίο για εξέγερση πρώτα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και στην συνέχεια στην κυρίως Ελλάδα, ακόμη στη φρουρά του Πασά και στη στρατιωτική σχολή που ο ίδιος ίδρυσε εκπαιδεύτηκαν κάποιοι από τους επιφανέστερους ήρωες του ΄21 (Οδυσσέας Ανδρούτσος, Αθανάσιος Διάκος, Μάρκος Μπότσαρης, Θεοδωράκης Γρίβας, Λάμπρος Βέικος, Πανουργιάς, Γεώργιος Bαρνακιώτης κ.ά.).
Ο Αλή Πασάς
https://www.youtube.com/watch?v=rs8TOrsU-e4
Στίχοι: Κώστας Βέργος
Μουσική: Σπύρος Παπαβασιλείου
Εκτέλεση: Δημήτρης Μητροπάνος